“A día de hoxe hai dúas opcións: asustarse, agacharse e quedar sen facer nada vendo o panorama, ou afrontar o reto, arriscando e arriscando”. Así ve o futuro das librarías da libraría Garoa o mozo zarauztarra Imanol Agirre. Flor Illarramendi ama, Imanol Agirre aita e Eneko e Imanol son os fillos que están detrás de Garoa. Abriu as súas portas no ano 1973, hoxe en día a única libraría de Zarautz, e no último ano os seus fillos tomaron o temón, dando paso á substitución natural. Estas dúas esporas de Garoa deron un rumbo diferente ao negocio que viñeron facendo até agora.

Ademais de ofrecer libros, Garoa conta con outras características que a diferencian da libraría tradicional, como son as esculturas do artista José Luís Lasa expostas. Sitúanse entre os libros e na planta baixa. “Queremos que os artistas e escritores da contorna, pero en especial os de Zarautz teñan o seu espazo en Garoa, ademais de dar difusión ás súas obras”.

A planta baixa foi cualificada como un recuncho da arte, dando paso ao soño que sempre tiveron: fusionar libros e galería. Ademais, segundo explicou o seu fillo Imanol, de face ao futuro preténdese crear unha escola ou taller de literatura, preferiblemente con xente do pobo, e entre outras cousas, prevese realizar presentacións dos libros que acaban de publicarse. Conferencias, debates… todos son benvidos en Garoa. Imanol explicou que o seu obxectivo é global, “pero traballamos desde unha perspectiva local”.

Mentres Imanol anda cos libros, Eneko traballa na planta baixa do edificio, na web consulting que ten instalada no mesmo. Realiza numerosos proxectos relacionados co procesamiento, desde como saír nos primeiros postos do buscador de Google, até como enfocar as páxinas web. Aplicaraos a Garoa e aos seus clientes. “Dentro de dez ou vinte anos non sabemos que vai pasar no ámbito da produción editorial, e por tanto, temos que estar preparados, ir aprendendo e incorporar constantemente novidades”. En calquera caso, teñen moi claro que o libro ten que ir á xente e non ao revés, como se fixo até agora.

A Formiga Atómica, impulsora da transformación social

De Zarautz dirixirémonos á zona vella de Pamplona para coñecer a Formiga Atómica. Non é unha libraría en sentido estrito, polo menos non é unha libraría. “É local e tamén colectivo. Como local estamos entre a libraría política e o centro social”, explícannos os seus membros. Cafetaría con produtos ecolóxicos e de comercio xusto, libraría e espazo social especializado en ensaio político, movementos sociais e narrativa selectiva, todo iso pódese atopar nA Formiga Atómica. Celébranse asembleas, clases de español para estranxeiros, presentacións de libros, conferencias e roldas de prensa. En definitiva, é un espazo aberto aos individuos e colectivos da cidade.

Nace en 2008 co obxectivo de “intervir politicamente na cidade e reforzar os debates que vivimos na actualidade. Como colectivo traballamos temas relacionados coa migración, a reivindicación dos dereitos para todas as persoas, a cultura urbana, as políticas públicas e os grupos culturais, entre outros”. Detrás do proxecto hai moitos nomes e moitas caras, difíciles de contar.

Os andeis dA Formiga Atómica están cheas de ensaios, xa que as tres cuartas partes da oferta son publicacións deste tipo. “Entendemos o libro como unha ferramenta de cambio, non como un colector de coñecemento”. Por tanto, confirmáronnos que a libraría ten unha función política, pero sen estar atada a unha identidade política ou ideolóxica, porque é un proxecto aberto. Nesa apertura, con todo, hai un interese que comparten: o desexo de educarse, de adquirir coñecemento e, con iso, de transformar a sociedade.

Montag, Biblioteca Libre de Donostia

Do mesmo xeito que A Formiga Atómica, co obxectivo de dar cabida a editoriais alternativas e movementos populares, na capital guipuscoana está a xestarse un novo proxecto: Montag. Co fin de non sacar rédito económico da venda de libros, queren crear un espazo libre onde desenvolver coñecementos críticos e iniciativas. Nun primeiro momento, trátase dunha iniciativa virtual, que se porá en marcha a través dunha páxina web, aínda que non descartarán que sexa un lugar físico. A iniciativa está impulsada por uns sete membros, todos eles de diferentes ámbitos: Foi o encargado de tomar conciencia da carencia que existe no ámbito das publicacións alternativas en Donostia-San Sebastián e de buscar unha solución. Iso e ser persoas que viven en eúscaro, anticapitalistas, autónomos e asemblearios.

Montag funcionará como unha biblioteca: En Donostia-San Sebastián, e na súa contorna, formarán un grupo de socios coa xente interesada e ofrecerán a posibilidade de adquirir libros mediante préstamo, deixando aberta a vía de compra e intercambio. Tamén teñen establecidos outros obxectivos como facilitar publicacións propias, servir de punto de encontro aos movementos sociais ou dar espazo a iniciativas culturais. En palabras de Montag, “o obxectivo a longo prazo é facer de Donostia un punto de referencia para os movementos sociais e as persoas críticas”.

Novas oportunidades para “diferentes”

Aínda que no ámbito da primeira edición as responsabilidades estaban moi repartidas e definidas polo cambio de épocas, os responsables de Garoa opinan que hoxe en día esas limitacións non son tan claras. A isto venlle o lado positivo: “Permite, por exemplo, converter unha libraría en editorial ou editor”.

Os dA Formiga Atómica cren que non se pode falar do futuro común das librarías porque o panorama é moi diferente para as librarías especializadas, para as ofertas xerais, para as cadeas de librarías e para o gran comercio que vende libros. No seu caso, engadiron que o futuro é positivo, xa que a duración comercial do proxecto é dun segundo plano. Tamén ven outro aspecto positivo á situación: “Debido aos cambios tecnolóxicos e culturais, a produción actual non está centralizada nas mans de grandes grupos editores”. Din que está a suceder unha explosión de pequenas editoriais que producen libros que hai uns anos non se lle ocorreu a ninguén publicar. Teñen claro como usalo: “Saber navegar nesa produción é moi importante”.

Ademais da produción de libros, subliñaron que se democratizou a cultura en si mesma, xa que os medios para acceder a ela son máis numerosos. “Os libros profundan e alimentan a nosa relación co mundo e a democratización dos medios para chegar a eles é unha boa noticia”. Tendo todo isto en conta, segundo A Formiga Atómica, a supervivencia económica das librarías e das editoriais non hai que mirala con medo, senón con esperanza.

Nestes tempos nos que o futuro das librarías non é seguro, Garoña e A Formiga Atómica han optado por arriscar, e si chega o momento de pechar a libraría, farano. Pero mentres tanto, seguirán experimentando e aproveitando as oportunidades.