Esta revista non conta cunha sección deportiva –a non ser que vostede considere a polémica política como deporte popular– e grazas, porque se a redacción de Argia tivese moitas dúbidas para decidir onde clasificar este artigo, quere falar dun evento que organizou o euskaltegi Bilbo Zaharra e que ten tanto de literatura como de maratón. O teatro Arriaga de Bilbao acollerá a lectura da novela Hamaika pauso, de Ramón Saizarbitoria, que arrincará ao oito da mañá e terminará ao oito da tarde. Sen interrupcións. Doce horas para a literatura, para contar en voz alta entre amigos (moitos) a historia protagonizada por Iñaki Abaitua e Daniel Zabalegi.

Pedro Alberdi foi o encargado de ganduxar os fíos da iniciativa. Ademais de ser profesor do euskaltegi, é responsable do Bilbo Zaharra Forum: no marco deste proxecto de conferencias e mesas redondas xurdiu hai catro anos a idea de dar lectura pública, en voz alta e sen interrupción a un libro vasco. A inspiración proviña de Madrid, xa que no Círculo de Belas Artes desde 1996 lese cada ano o Quixote de Miguel de Cervantes, quizais o máis clásico dos clásicos da literatura española. Por tanto, nesta primeira sesión elixiron a que podería ser a máis clásica dos clásicos vascos, Gero de Axular. E deu a coñecer, como testemuña desta mesma revista, que Ur Apalategi escribiu na columna Ttakun (h)errenka, nada máis coñecer a lectura (Argia, núm. 2.139): “Perdón aos organizadores pero non podo estar calado; a noticia cortoume o alento. Só quero lembrar que o noso famoso Gero é a pegada –ou feridas– máis viva en eúscaro que nos deixou a contrarreforma católica. É dicir, primeiro non é unha obra literaria por vocación. En segundo lugar, que é unha mostra dun movemento ideolóxico que xogou un papel polo menos controvertido na nosa historia popular –Axular pasa probablemente por quéimaa masiva de bruxas que viu cos seus propios ollos e que actúa como defensor do máis estrita orde católica–. En terceiro lugar, que a visión desoladora do ser humano –todo é pecado e é mellor que a poñas no camiño directo canto antes se non queres saborear o lume do inferno, en resumo– preséntanolo cun ton inmoralizante. Por último, o contido do libro fai que, a pesar de que o eúscaro estea escrito nun nivel inmellorable, a lectura non se poida tolerar, salvo en doses homeopáticas. A nosa literatura é demasiado nova para ter un antigo equivalente ao Quixote”.

Pero, polo devandito no artigo, o sangue non se estragou. Ao contrario: cada ano decidiron ler un libro diferente, ao contrario que en Madrid. E a elección da novela de Saizarbitoria para a lectura deste ano ten que ver coa opinión de Apalategi, que propuxo Hamaika pauso lelo.

Tamén co obxectivo de suscitar o debate

Na segunda edición, que se celebrará en 2009, darase un salto duns 150 anos e a lectura correrá a cargo de Peru Abarka de Juan Antonio Mogel. Segundo Pedro Alberdi, o relato do sabio baserritarra e do arrogante rueiro que foi elixido por ser considerado “a primeira novela da literatura vasca”. Pero os clásicos vascos teñen un toque que non se resalta tanto noutras literaturas, como a dos sotanos, o incenso, o seminario. A literatura vasca ha estado moi ligada á relixión e por iso, segundo Alberdi, recorreron a escritores que nos quedan máis cerca no tempo.

“XX. Unha vez no século XV, hai unha gran variedade”, di o responsable do Forum Bilbao A Vella. Despois dun longo percorrido dos ollos nos andeis do século pasado, o ano pasado decidiron quitarlle o po ao Neno dos brazos de Jon Mirande. Non só non o quitaron, senón que tamén se volveron a levantar un pouquiño os pos coas palabras de Bernardo Atxaga sobre Miranda antes da lectura. O ano pasado Atxaga dixo nunha desas conferencias que o tema principal da historia non é o amor que o protagonista sente polo neno, “senón a violencia coa sociedade, con todos os demais. De forma moi agresiva, Miranda quere dicir que esta sociedade é rexeitable”. Definiu a novela de Mirande coas palabras “Pederastia historia bruta” e Atxaga sentenciou ao seu autor dicíndolle: “Non debemos perdoar ao autor”. “El recoñeceuno”, lembrou Alberdi, “que ía actuar en contra dun artigo que publicou hai vinte anos en Pamiela; para el tamén a nova lectura expúxolle outro punto de vista; Atxaga tamén estaba sorprendida de si mesma”.

En calquera caso, Ander Iturriotz, nunha entrevista en Noticias de Gipuzkoa, respondeu ao devandito en Bilbao uns anos despois: “O rexeitamento dun libro como o dos brazos infantís e o rexeitamento dos valores literarios, culturais e filosóficos que ten detrás, relacionando o contido coa pedofilia, paréceme unha aberración. Si é certo que unir un libro coa pedofía é unha razón para descualificar literalmente un libro… Toda a cultura grega clásica era pedófilo, tamén hai que descartalo?”.

A lectura tamén ten como obxectivo promover este tipo de debates: “Unha vez que empezos a organizar charlas, tes que traer xente que diga algo” di Alberdi “porque, a verdade, hai universidades para escoitar e repetir o de sempre”. Por tanto, este mes de xuño tamén se reuniron relatores que achegarán algo máis: o día 2 actuaron Unai Elorriaga e Juan Garzia; o día 9 fixérono Arantxa Urretabizkaia e Jon Juaristi; e o día 15, Ur Apalategi e Eider Rodríguez.

Ver a Juaristi entre os oradores chama a atención, xa que durante anos estivo un pouco afastado da literatura vasca. Pero, como lembrou Alberdi, foi Juaristi quen traduciu Hamaika pauso ao castelán. Para Alberdi o traballo foi “porque gozou desta historia e tiña ganas de coñecela desde dentro”; “e ademais, el mesmo dixo que ao terminar ese traballo empezou a escribir O bucle melancólico”. Por tanto, axiña que como se decidiu que a lectura sería once pasos, saíu o nome do membro da banda Pott. E aínda que aínda non se coñecen as palabras que pronunciou sobre a novela mentres escribe estas liñas, sentiriamos na obrigación de non deixar indiferente a ninguén.

Verán literario en Bizkaia

Falar e debater sobre literatura, saír da biblioteca á praza: a lectura dos clásicos do Bilbao A Vella Forum conseguirá, por cuarta vez, facer da afección individual un colectivo. Pero a iniciativa non é, nin moito menos, unha illa deserta. En Bizkaia o verán e a literatura convertéronse en sinónimos nos últimos anos, grazas ás iniciativas que se foron creando aquí e alá. Os Días de Poesía de Ea non se organizan en balde desde o ano 2003; non é un referente en balde desde 2009 a Literatura de Larrabetzu. Alberdi cre que o fenómeno pode estar relacionado coa situación do eúscaro. Porque as persoas que están a aprender a lingua necesitan ambientes para utilizala fose da aula. “Aínda vivimos… non o direi nos guetos, pero si nos sitios”.

Na lectura de once pasos, ademais dos alumnos do euskaltegi, xuntaranse todo tipo de xente: representantes de institucións públicas, membros de movementos sociais, sindicatos, xogadores do Athletic Club de Fútbol… “Desde o principio decidimos que a metade dos participantes fóra do euskaltegi e a outra metade de fóra. Se só fose cousa de alumnos e profesores, non necesitariamos un local tan grande como o Arriaga”.