A xestión do lixo que xeramos os cidadáns converteuse nun tema moi importante nos concellos e as deputacións. Este debate tivo unha gran intensidade en Gipuzkoa, sobre todo desde que se iniciou o proxecto da incineradora de Txingudi e desde que a Deputación de Gipuzkoa tamén prevé a incineración no seu plan de residuos.

En Gipuzkoa aprobouse en 2002 o plan de residuos (PIGRUG). Este plan correspóndese coa definición que rexe nas directivas europeas e contempla os residuos como sustancias energéticamente valorizables, entre outras, a través da inciinización. Tamén profunda na recollida selectiva. Por exemplo, en 2008, cando se revisou o plan, ampliouse a proxección de recollida de residuos orgánicos a medida que se estendeu o chamado “quinto colector”. Con todo, este sistema deixa a segregación do lixo en mans da vontade e os costumes da cidadanía, o que provocou un baixo nivel de reciclaxe nos municipios que se puxeron en marcha. Este plan e sistema é apoiado polos grupos das Xuntas Xerais de PNV, PSE, PP e H1!, que na actualidade son maioría, e que defenden este sistema de recollida e tratamento principalmente nos concellos.

Os proxectos de incineradora xeraron unha oposición inmediata en Gipuzkoa. Pero tamén se puxeron en práctica alternativas nesta lexislatura, precisamente para facer fronte á planta que se vai a realizar en Zubieta. Tomando como exemplo Italia e Cataluña, varios municipios xa comezaron a recoller os residuos porta a porta (en Usurbil, Hernani, Oiartzun e Antzuola) e mostraron a súa intención de implantar este sistema noutras localidades. Recoller o lixo sen anonimato supón un nivel de reciclaxe superior ao 80% e a incineración convértese nunha incineradora inviable, en liña coa idea de “lixo cero”.

En 2010 numerosos partidos políticos, sindicatos e axentes sociais asinaron o Pacto de Usurbil en contra da incineración e a favor da recolleita porta a porta. Esixiron unha moratoria á Deputación para que non construíse a incineradora e que iniciase un programa de “lixo cero”. En devandito pacto sitúanse as seguintes forzas políticas: Esquerda abertzale, Alternatiba, EB, Berdeak, Aralar, EA e Zutik. A petición da moratoria será, sen dúbida, un dos temas centrais da próxima lexislatura e as correlacións políticas das institucións públicas. Pode condicionar.

Batalla nas mancomunidades

Aínda que a competencia na xestión dos residuos é dos concellos, as mancomunidades víronse envoltas neste conflito, xa que teñen capacidade para impulsar un ou outro sistema. Cada concello decide que representación ten nas mancomunidades e as negociacións e pactos son de gran importancia. Exemplo diso é o cambio de rumbo que se produciu na Mancomunidade de San Marcos, onde ao final da lexislatura fíxose cargo da dirección a favor do PIGRUG.

O tema das competencias, con todo, é complicado. A autonomía dos concellos foi cuestionada por quen defenden a incineración, deixando a responsabilidade da recollida e tratamento dos residuos en mans de entidades supramunicipais. Neste sentido, en 2007 a Deputación e as mancomunidades crearon o Consorcio de Residuos de Gipuzkoa. Este consorcio está a tirar do carro do proxecto da planta de Zubieta.

Así as cousas, as frontes están abertos e moitas cousas en xogo: a construción de novas plantas de compostaxe, a clarificación das condicións do acordo cos bancos para o financiamento da incineradora, a implantación do sistema porta a porta ou o quinto colector, o control das mancomunidades e do Consorcio… e por suposto, a construción da incineradora ou a aprobación da moratoria. A planta de Zubieta terá un custo de 580 millóns de euros, contará con capacidade para queimar 260.000 toneladas de residuos, e nun radio de dous quilómetros viven máis de 25.000 persoas. n