O mestre italiano Riccardo Petrella (A Spezia, 1941) segue traballando a pesar de estar na retreta. Tras estudar ciencias políticas e economía, foi profesor en moitas universidades. Pero é coñecido na súa maioría polos seus traballos na crítica da mundialización e na defensa dos bens públicos, especialmente da auga.

A principios de abril, nun dos blogs de Le Monde Diplomatique en Internet, Petrella publicou o artigo “Vers l’eau technologique?” – “Cara á auga tecnolóxica?”– que relata a evolución que observou nos argumentos sobre a auga nos últimos 30 anos: “Partindo do concepto de xestión integral da auga, pasando á escaseza de auga e manifestando posteriormente que a salvación consiste na ‘auga tecnolóxica’, os defensores da mercantilización deste ben básico de todos están inmersos na loita ideolóxica nos últimos trinta anos”.

Petrella inclínase pola da auga como a mistificación principal da globalización. “Quérennos facer crer que a auga non é o que era”. Data de fitos, 1992, ano no que os Estados ricos do Norte estableceron que a auga fose considerada como unha materia económica para o resto das nacións. Así consta no capítulo terceiro do Tratado de Dublín: “Dado que a auga ten un valor económico en todos os seus usos relevantes, debe ser considerada como un ben económico”.

Como o Banco Mundial promoveu este novo significado da auga, foi o que o abriu a partir de 1993 en todo o mundo, esixindo en todos os créditos que concedía que o prezo da auga tivese en conta todos os custos a recuperar. Entre eles, o beneficio a pagar aos que realizaron o investimento. Así se estendeu o Integrated Water Ressources Management, a Xestión Integrada de Recursos Hídricos. Nos anos seguintes, baixo a sombra do Banco Mundial xurdiron numerosas institucións, entre as que destaca a Organización Mundial da auga, que oculta baixo o seu pomposo nome á asociación de grupos privados.

O novo esquema, o da recuperación de todos os custos derivados da achega de auga (full cost recovery principle), plasmarase na directiva da Unión Europea do ano 2000 e nas novas leis da maioría dos países. Cara a cara atopará sindicatos e movementos sociais, pero do mesmo xeito que o académico da universidade, os políticos están máis a favor.

Este argumento abriu o camiño á ruptura, en opinión de Petrella: que a auga para o ser humano é cada vez menor. Os grupos que defenden os intereses das corporacións “convencéronnos de que a redución da auga era necesaria, porque a crecente poboación mundial e o desenvolvemento económico ilimitado demandaban cada vez máis auga. Pola contra, as principais causas da redución da auga son reparables e reversibles, xa que están ligadas ao mal uso da auga”. A sobreexplotación das fontes, a contaminación, a falta de leis apropiadas para unha xestión responsable... todo se vai a esquecer e vaise a pór en evidencia a escaseza de auga.

Recuperar a batalla ideolóxica

Riccardo Petrella insiste na necesidade de pór en evidencia tres tese cada vez máis enérxicas en torno á auga nos últimos anos.

Para empezar, hai que espir o valor económico da auga, valuing water. As multinacionais din que si non se recoñece o valor económico da auga, o capital non se interesará polos grandes investimentos que necesita a subministración.Con todo, o Valuing Water, ademais dos custos das infraestruturas da auga, está vinculado fundamentalmente á especulación mundial.

As que forman parte da xestión da auga divídense en diferentes liñas de negocio en función de criterios de rendibilidade (encoros, distribución da auga da billa, saneamento, reciclaxe de augas sucias, desalado da auga do mar, servizos tecnolóxicos, xestión informática...) pero sempre en mans de grandes grupos multinacionais. Ademais da auga xestionan os transportes, os residuos, a enerxía, a enxeñaría, etc.

A segunda tese é a que se estableceu como verdade: as empresas privadas teñen coñecemento, información e capacidade... e o diñeiro necesario! “A cultura oligárquica e antisocial contra o Estado nunca foi tan evidente e salvaxe no campo da auga”, di Petrella. En moitos lugares as autoridades cederon ás súas obrigacións públicas en beneficio dos intereses dos grupos privados. Finalmente, introduciuse nas cabezas dos cidadáns a incapacidade do Estado e das institucións públicas para canalizar e xestionar a auga que é prioritario.

A terceira tese, e con maior aparencia de vangarda, é a da auga tecnolóxica que se supón que debe salvar á humanidade. Agora as empresas xigantes utilizarán a súa tecnoloxía para satisfacer a crecente necesidade de auga, aumentando a produtividade da auga (por exemplo, na agricultura, para obter máis colleitas con menos auga), tratando e reciclando as augas sucias e desalando a auga salgada do mar, como xa están a facer en Barcelona, Israel, a península arábiga, e outros moitos lugares.

“Se a auga desalinizada, escribiu Petrella, prodúcese na lóxica do mercado, da industria e das finanzas, xa non será un caudal de vida, un ben natural universal, un exemplo de ‘a gratuidade da vida’, un ben ao alcance de todos e referido á humanidade e a todas as especies vivas, o dereito humano”. A partir de agora, esta auga tecnolóxica será o produto de compra obrigatoria producido por Veolia, Suez, Augas de Barcelona ou Coca-Cola, Nestle ou o que sexa.

Tamén servirá para a exportación e a compravenda. Un comisario da Unión Europea ha dito en febreiro que el non vería mal que Europa exportase auga a Oriente Medio a cambio de traer gas de alí.

Nestes anos, a mobilización cidadá tamén experimentou cambios na reparación dos ataques das corporacións. No caso da auga, ao principio enfrontáronse á contaminación e aos xigantescos encoros. A partir da década de 1980 en contra da demolición dos servizos públicos e a mercantilización da auga.

En 2010, Petrella cre que os cidadáns do mundo lograron que a auga sexa recoñecida como un dereito humano, sobre todo grazas ao traballo dalgunhas autoridades suramericanas. Entre elas, déronse algúns pasos a favor dos servizos públicos de auga, cidades que conseguiron repasar a xestión de mans privadas a concellos ou mancomunidades, a coordinadora European Public Water Network creada en 2008...

Así termina o Petrell: “Hoxe en día o movemento cidadán ten que axitar no ‘corazón ideolóxico’ a civilización capitalista tecno-mercantil e financeira (...). Os capitais privados do mundo queren ser donos da vida e, en consecuencia, da auga, e a mobilización contra iso debe ser esencialmente no plano ideolóxico: cultural, político, científico”.