Non é moi habitual, polo menos nas miñas conversacións entre amigos e colegas, falar do traballo dos pais e nais das escolas vascas. Por suposto, tamén hai quen non é pai entre os que participan na conversación. Pero nas ocasións nas que así me tocou, e cando tiven a oportunidade de explicar o pouco que sei sobre a realidade das ikastolas de Seaska, sobre o seu funcionamento, sobre a miña forma de actuar superior ao profesorado, moitos dos interlocutores miráronme con curiosidade, coma se descubrise un universo paralelo, coma se estivese a contar historias do mundo subxacente. Por suposto, estou a retratar aos interlocutores do Sur. Quilómetros, deixando ao carón o Nafarroa Oinez ou a festa anual que sexa, esquecidos do que é traballar a favor das ikastolas, ou que nunca se coñeceron, que teñen lonxe mesmo as escolas dos pobos pequenos.

Eu mesmo, aínda que todo o proceso até chegar á universidade fíxeno na ikastola, non podía imaxinar que cando cheguei á ikastola de Hendaia tivese que asumir unha carga extra; que ademais de pagar a cota mensual, tería que formar parte dunha comisión de traballo, que tería que vender os calendarios ou os cartóns de Seaska –e que tería que pór o diñeiro do meu peto se non vendese–; ou por exemplo, por exemplo. En lugar diso, os valores que recoñecemos ás ikastolas de Seaska antollábanseme, hoxe en día, os mesmos que a Educación Nacional Francesa, con motivo do seu plan de austeridade, quere pór en serias dificultades: grupos pequenos, seguimento individualizado de cada neno e nena, integración no pobo, profesorado con moita motivación…

Funcionamento e partición de traballo

As ikastolas de Ipar Euskal Herria son asociacións privadas, e do mesmo xeito que ocorre nas sociedades gastronómicas, deportivas ou culturais, o funcionamento e a xestión das mesmas está ao alcance dos seus membros. Noutras palabras, se deixamos de lado os soldos dos profesores –grazas ao convenio asinado por SEASKA e a Coeducación Nacional francesa en 1993, o Estado faise cargo de eles–, o resto téñeno que facer os pais e nais dos nenos e nenas do centro. É dicir, contratar colaboradores, comprar material e mobiliario, gastar electricidade e auga, limpar o centro, arranxar o centro, recoller o diñeiro para as saídas, construír a nova ikastola si é necesario… Con todo, non
sempre é fácil sacar as fabas da pota. As cotas mensuais das familias, máis as subvencións que se poidan chegar da casa consistorial ou doutra maneira, son insuficientes e requírense numerosos traballos para completar o orzamento anual. É tan así que hai tempo que tamén é estrutural: á vez que se matriculan os nenos, pídese aos pais e nais que elixan e actúen no grupo de traballo que máis lles gusta das comisións que ten a ikastola. No grupo Euskaraz Bizi, que tamén ten como obxectivo promover a lingua fóra das nosas aulas, ou na Comisión de Festas, por exemplo. Ademais, programarase a súa participación tanto nas festas patronais como nos actos de recadación.Segundo
os números que xestione o Centro ou segundo a actitude da Administración Local, os membros traballarán máis ou menos:

“Nós temos moita graza”, destaca Corinne Aprendisteguy, tesoureira de Gure Ikastola de Hendaia. “O Concello quere o eúscaro e ten moito esforzo pola ikastola”. Así é. Ademais da correspondente axuda económica por neno, deixa a residencia gratis e envía diariamente aos seus empregados asalariados a limpar o que sucede no resto das ikastolas para evitar que esta carga sexa asumida polos pais. Trátase, con todo, da ikastola máis grande de Ipar Euskal Herria, e os gastos non son despreciables. Entre outras cousas, ten contratados a once colaboradores.

A pesar de que as cantidades achegadas polo Concello da localidade e o de Biriatu son boas, necesítanse recadar unha media de 30.000 euros para redondear os orzamentos anuais. A Ikastola de Hendaia ten programadas unha decena de festas. Algúns organizan as ikastolas por iniciativa propia. Por exemplo, os desperdicios de camarote –unha especie de feira de trastes usados– ou o chamado Maiatz Lili –o primeiro de maio colócanse posturitos nos lugares máis emblemáticos do pobo para vender ramos de flores–. O resto de iniciativas teñen que ver coas festas que están integradas no municipio: Sagarno Eguna, Tamborrada de Bixintxo, Entroido, Txipiroi Festa… Nestes casos as txosnas son a fonte de ingresos.En canto ao traballo dos pais, estas
dez festas repártense nas aulas e as familias teñen que intervir en polo menos dúas delas adaptadas.

Outro tanto ocorre na ikastola de San Juan de Luz, segundo explícanos o pai de Mikel Ibarguren. A pesar de que o número de nenos é menor que o de Hendaia, a carga de traballo ao redor de 10-12 festas e a venda de delantales e material similar debe ser similar: Uns 30.000 euros. Hai outros inconvenientes: “Ao finalizar o curso hai que facer unha limpeza xeral na ikastola, e sacar o material do profesorado e o resto do material, xa que o Concello cede a residencia para todo o verán á asociación Sagardian”. Sexa cal for a inquietude, o camiño é conectar ao pai e á nai co traballo. “Cando queriamos medir o efecto das ondas que emite a antena que temos á beira, por exemplo –explícanos Ibarguren–, estivemos a facer colares e outras parecidas, especialmente as nais, con diñeiro da venda, para pagar o estudo dun grupo de expertos”.

Pero o traballo sempre ten a súa recompensa, e neste caso é precioso: os pais que se implican senten máis próximos, parte do proxecto, construtores da ikastola, activos na loita pola normalización do eúscaro. E como di Ibarguren, “dáse un mellor exemplo aos nenos”.