No verán de 1987, unha moza parella vasca observaba a beleza do lago Lugano de Suíza cando un coñecido xornalista helvético advertiulles da prohibición de pescar nas augas: “A nube de Chernóbil está contaminada”. Chernóbil? Pero non estaba iso moi lonxe, por toda a Unión Soviética?

Os vascos dependentes de España nunca souberon canta radioactividade chegoulles naquel maio de 1986. A maioría dos franceses non o fixeron ao principio. Pero as veciñas fronteiras con Alemaña e Suíza déronse conta dalgunhas curiosidades. Os campesiños de Altsacia, por exemplo, déronse conta de que mentres os seus mercados permanecían abertos, os do outro lado da fronteira, os alemáns, tiveran durante algúns meses prohibido vender verduras. O milagre da fronteira?

Máis que un milagre, unha decisión das autoridades. Naquela época, Pierre Pellerin era profesor de medicamento á fronte do servizo público Service Central de Protection contre lles Rayons Ionisants (SCPRI). Si o 26 de abril de 1986 estala o reactor 4 de Chernóbil, a nube radiante chega a Francia o 29. O 1 de maio foi interceptado en cifras significativas nas inmediacións de todas as centrais nucleares do Hexágono, Xapón.

Pellerin apresurouse a dicir que eran insignificantes. Polonia, Dinamarca, Suecia, Noruega, Gran Bretaña, Alemaña, Holanda, Austria, Italia, Grecia... tomáronse medidas en todos, especialmente no referente á alimentación. En Francia non. Ante esta situación, os italianos comezaron a controlar a contaminación nas fronteiras con Francia e Grecia.

O 6 de maio o Goberno francés emitiu un documento histórico no que se di: “O territorio de Francia, ao estar tan lonxe, quedou totalmente libre das radiacións causadas polo accidente de Chernóbil”. Moito máis tarde, en 2001, atoparíase nun rexistro por orde xudicial un papel do Ministerio do Interior, no que está manuscrito: “Temos cousas que non podemos difundir no dato”. Para entón, mediu a radioactividade no leite dun rabaño de Córsega e deu un 20 por cento do permitido por Europa.

Estes días creouse a Comisión Independente para a Investigación e Información da Radioactividade (CRIIRAD, polas súas siglas en francés). A sokatira entre esta pequena asociación e os dirixentes de París ía ser dura nos anos seguintes.

En 2002 CRIIRAD publicou o Atlas da contaminación que Chernobyl provocara en Francia. Produciuse un gran estrondo, porque entre outras cousas víase que tanto na Córsega como no sueste do Hexágono houbera unha grave contaminación. Con estas informacións, comezaron a asociarse moitos dos afectados polo cancro de tiroides. Finalmente, reuníronse 400 pacientes e as autoridades, entre elas Pellerín, foron trasladadas aos xulgados para evitar que se producisen incidentes.

Para acougar o escándalo, o Goberno tivo que facer cambios profundos nas estruturas de control das nucleares. Así xurdiu o Institut de Radioprotection et de Sûreté Nucléaire (IRSN), moito máis independente e crible que o Consello de Seguridade Nuclear, que ten en España o equivalente. En 2003 o IRSN publicou o Atlas da contaminación que Chernobyl produciu en Francia... case o mesmo que o CRIIRAD!

Protexer á cidadanía a tempo

CRIIRAD non é unha organización antinuclear, iso demóstrao sempre o presidente Roland Desbordes. Conta con 4.700 socios e unha ducia de traballadores, a maioría expertos en temas de radioactividade. Conta cun laboratorio homologado para a análise da contaminación radioactiva e nestes anos realizou máis de 1.000 estudos, moitos deles por encargo de concellos e colexios públicos.

A entidade finánciase coas cotas dos socios e desde que cobra pola realización dos citados traballos de investigación. Así, ademais do que mencionamos anteriormente pola influencia de Chernóbil, elaborou atlas de contaminación radioactiva en Francia e Europa, de contaminación en solos, aire e ríos propagada por algunhas fábricas nucleares, e un longo etcétera. Ten a súa sede na cidade de Valence e conta con puntos estables para a medición de radiacións aéreas e acuáticas no Val do Ródano-Ródano.

Desbordes definiu o esforzo de CRIIRAD como: “O noso obxectivo é concienciar aos nosos compatriotas sobre a técnica, a contaminación e os riscos de cada residuo. Estamos inmersos na investigación para poder difundir información de forma independente”. Ademais de vixiar a contaminación dos reactores vellos, agora analízase de cerca e de forma crítica ás novas xeracións que promoven os nucleares, que utilizan o plutonio ademais do uranio.

Francia é o país con máis centrais nucleares e cun lobby nuclear máis forte, pero CRIIRAD logrou un gran respecto polo seu traballo serio. Hai cinco anos, no 20 aniversario de Chernóbil, as televisións francesas mostraron Tchernobyl: le mensonge français (Chernobyl, a mentira francesa). A película recolle en gran medida os resultados das investigacións desta asociación. Cinco anos despois, volven aparecer na televisión pública francesa... pero esta vez cúmprese o 25 aniversario de Chernóbil co paso das explosións en Fukushima.

Os de CRIIRAD centráronse nas súas principais liñas de traballo na crise de Fukushima: na obtención e difusión de información sobre a contaminación, fundamentalmente en Francia, pero grazas a Internet ao alcance de todo o mundo. Xunto a Greenpeace e a escasos xornalistas como Dominique Leglu, director da revista Sciences et Avenir, ofreceu unha serie de informacións de primeiro nivel.

Para empezar, en Francia, co seu equipo CRIIRAD atopou os restos da radioactividade que o vento trouxo de Xapón. En segundo lugar, fixo unha interpretación estrita dos mesmos nos seus boletíns, sen alarmismo pero con rigor. Explicou que os niveis de radioactividade detectados no aire respirado e na auga potable son realmente baixos, sen riscos. Que as verduras e os alimentos en xeral están en condicións para comer tranquilamente.

Pero CRIIRAD preocupouse desde o principio polos habitantes de Xapón. Tendo en conta os danos que a radiación provocou en Chernóbil por non informar puntualmente á poboación de Ucraína e Belorrusia da situación e por non adoptar medidas de protección, pediu en voz alta ás autoridades locais que informen e axuden aos evacuados. O de CRIIRAD non consola que teña razón nas súas predicións. O boletín do 12 de abril di: “Os expertos están a calcular, sufrindo á cidadanía. (...) É urxente medir os riscos e adoptar medidas de protección. Mellor dito, fai 4 ou 5 semanas era algo urxente. (...) Á xente que tiña que protexer moito antes”.