Con motivo do 75 aniversario da morte de Aitzol, o pobo de Tolosa lembra aos euskaltzales e aos axentes culturais incansables. O 17 de outubro de 1936 as tropas de Franco fusilaron a Aitzol en Hernani por ser o impulsor do segundo Renacemento Vasco.

O Día, no xornal bilingüe, e Euskadi tamén escribiron numerosos artigos para incorporar o nacionalismo, o progresismo e o vasquismo. Sobre todo, a súa gran preocupación polo eúscaro e estudou os casos de Bélxica, Estonia, Cataluña e a Provenza para sacar as seguintes conclusións eficaces.Tamén escribiu o libro A morte do euzkera. Tiña claro que a educación e os medios de comunicación eran os dous alicerces principais que podían salvar o eúscaro e a cultura vasca e deulles importancia. Publicou artigos de opinión, comentarios críticos, reseñas, referencias á produción vasca… nos xornais. Logo creou a revista Yakintza.

Pero a iniciativa de Aitzol non se limitou a iso. Organizou as Festas de Eusko Olerti, o Día do Teatro Vasco, as Guerras de Bertsolaris, o Premio Novela de Euskadi, as Homenaxes ao Eúscaro, o Día do Neno Vasco… Foi nomeado director da asociación Euskaltzaleak e converteuse en impulsor de todo o relacionado co eúscaro e a cultura vasca. Reuniu e fusionou a varios poetas e escritores do Segundo Renacemento Vasco. Así, Lizardi, Lauaxeta, Orixe, Loramendi, Jautarkol, Antonio M. Puxo a Labaien e a moitos outros en obras de creación, para que o eúscaro tivese a súa propia e digna literatura.

Lembrando a morte de Aitzol e as plantas que do seu sangue saíron, non sei si non deberiamos falar dunha nova época que el soñaba: Sobre o Terceiro Renacemento do Eúscaro de 1960-1980. Tras sufrir unha dura represión na época de Franco, coñeceu o renacemento máis forte da horta vasca: ikastolas, escolas de alfabetización e euskaldunización, cantantes, novelas modernas e innovadoras de poesía en literatura, reactivación do bertsolarismo, fame de teatro nos pobos, pór nomes euskaldunes aos nenos, novas editoriais, revistas e cómics en eúscaro, xornais bilingües Deia e egin, radios vascas, pronto chegaría tamén Euskal Telebista. E nesta fértil horta, traballaron en silencio varias persoas. Elvira Zipitria, Imanol Urbieta, Joxantonio Ormazabal, Fermin Iraolagoitia, Cortés Izal, Jesús Atxa, Xabier Yaben e outros moitos máis. Ao ver Aitzol a horta vasca, dirase: “Todo aquel traballo mereceu a pena”. n