“Pasaron oito anos desde a invasión pero apenas vimos cambios na nosa terra”. Os miles de manifestantes que se congregaron na praza Tahrir de Bagdad están indignados. Desde o estalido da revolta tunisiana, os iraquís saíron practicamente todos os días de manifestacións; desde a localidade kurda de Zaho, na fronteira con Turquía, até Basora, no golfo Pérsico.

O obxectivo, con todo, non é o de expulsar a un tirano que estivo no poder durante 20, 30 ou 40 anos. Son tan numerosas como básicas as demandas actuais dos iraquís: “Moitas veces teño electricidade en casa só tres horas e, ás veces, non teño ningunha”, di Hamid. Pero a principal preocupación da Morthada é a auga. O da fonte non é potable e familias pobres como a súa non poden conseguir o botellón.

“Mirade os explosivos e os buracos de bala dos edificios da nosa contorna. No aspecto do centro de Bagdad, podería pensarse que a guerra terminou onte mesmo”; Fátima ten razón. Varias rúas do centro de Bagdad lémbrannos ao Beirut dos anos 80. Non tiña Iraq unha das maiores reservas de petróleo do mundo? Onde está todo ese diñeiro?

Na beira oeste do río Tigris atópase a “zona verde”, baluarte das autoridades do país. Ao amparo destes muros de cemento atópanse, entre outros, o parlamento e os ministerios iraquís, así como a maior embaixada de EEUU no mundo.

“A corrupción converteuse hoxe no principal problema de Iraq antes do terrorismo”, di Leyla Hassan. Segundo este parlamentario kurdo, as actuais revoltas poderían facer cambiar o plan de Obama de retirada das tropas este ano.

“Por suposto que a corrupción é un problema grave, pero o pobo debería entender este problema en toda a súa dimensión. A maior parte do diñeiro pérdese nas subcontrataciones, pero as empresas que as adquiren son a miúdo as principais figuras políticas. Así as cousas, o simple feito de tocalo pode provocar unha crise de goberno case inmediata”, afirma Galal Lawran, portavoz parlamentario.

Hadi Jalu, xornalista independente, ten unha visión máis ampla: "Si o Goberno é culpable e o principal beneficiario da corrupción, o pobo é cómplice da mesma. Sexa cal for a oficina do goberno, sempre atoparás a mesma imaxe: un home sentado á súa mesa cun xigantesco televisor fronte a el; ao seu ao redor, tres ou catro, bebendo té e fumando cigarros. Todos eles son traballadores asalariados do Goberno. En Iraq hai tres millóns de funcionarios: policías, soldados, persoal de administración… O 75% do orzamento anual destínase a pagarlles e, con todo, Iraq é moi rico. En parte, o Goberno comprou ao pobo para poder seguir roubando”. Este tipo de ousadas afirmacións provocaron que o pasado mes de febreiro destruísese o lugar de traballo de Hadi Jalu. Esa é a resposta inmediata do Goberno.

“Superamos á o-Qaeda!”

Segundo os estadounidenses, os atentados e os ataques sanguentos han caído de forma considerable nos últimos 18 meses. Aínda que neses casos é difícil distinguir a realidade da propaganda bélica, é posible que sexa certo.

A rexión de Anbar, no oeste de Iraq, foi durante anos un bastión de insurxentes sunnitas e ao-Qaeda. Os nomes de Ramadi, Tikrit ou Faluja producían unha emoción nos oídos dos invasores. Precisamente, Faluja foi a que recibiu o ataque máis brutal dos americanos en novembro de 2004. Segundo Washington, era "o bastión dos integristas". A que durante séculos se chamaba “a cidade das 200 mesquitas” converteuse de súpeto na “Gernika” de Iraq. “Dicían que eramos entusiastas do réxime, pero a nosa non tiña ningunha estatua de Saddam”, di Mohanned Abdulbakker, enxeñeiro falujo de 29 anos.

É evidente que Bagdad non foi reconstruída, pero en Faluja aínda quedan moitos residuos por recoller e aínda máis crueis son as testemuñas mudas da catástrofe. Entre as pegadas do que era unha tenda de roupa, pódense ver os maniquíes. Perderon os brazos, as pernas ou a cabeza, unha metáfora tan crúa como a que viviu aquí hai sete anos.

“En Faluja pasamos momentos moi duros, pero os ataques apenas se produciron nos dous últimos anos. A diferenza de Bagdad, os postos de control do exército urbano han desaparecido”, sinala o xefe de policía local, Mahmud ao-Issawi.

Pero a policía e o exército iraquís non son, nin moito menos, os que garantiron a seguridade na rexión de Anbar. Non se pode volver a Bagdad sen entrevistar aos representantes do grupo ao-Sahwa (“espertar”, en árabe). Estes insurxentes sunnitas loitaron ao principio contra os estadounidenses, pero logo uníronse aos invasores. Ao-Qaeda converteuse no inimigo común de ambos os bandos.

En moitas ocasións, os membros da o-Sahwa foron considerados traidores. Eles, por suposto, teñen outra perspectiva. Un dos impulsores deste movemento foi Talib ao-Hasnawi. Así lembrou a tribo xefe a súa alianza con Washington, que ao principio parecía imposible: “Cando os americanos invadiron Iraq estabamos dispostos a reunirnos con calquera para loitar contra eles. Ao-Qaeda mostrouse disposto a loitar por nós e así o fixo durante os dous primeiros anos da guerra. Pero logo os yihadistas tamén comezaron a matar aos nosos; os profesores, os representantes políticos, os xefes tribais… Eu perdín a 23 curmáns nas súas mans. O problema era que tiñamos distintas visións do Islam. Nós non queriamos restablecer os tempos da Idade Media aquí, en Anbar”, di ao-Hasnawi, cun turbante vermello e unha chilaba negra chea de fíos de ouro.

“En 2005 reunímonos por primeira vez cos americanos. Foi en Ammán (Xordania). Dixémoslles que a cambio das armas e do adestramento iamos loitar contra o ao-Qaeda. Ao principio non se fiaban, pero o tempo deunos a razón. Nós superamos ao Qaeda, non os americanos”, di Rafe Mishin, impulsor tamén da o-Sahwa. Di que Ao-Kaeda matara a catro dos seus irmáns.

“Hoxe en día os americanos non me dan medo, pero si os iranianos. Cada vez é maior a súa presenza no país, dando apoio aos xiítas, que sempre son a maioría deles. A guerra civil entre xiítas e sunnitas podería estalar nun futuro próximo”, teme Mishin.
Desde o declive de Saddam, os sunnitas iraquís han denunciado en numerosas ocasións a discriminación contra eles mesmos. A ninguén se lle pode atopar no exército, nas forzas de seguridade ou nos altos cargos da administración, entre outros.

A sombra de Teherán

A porcentaxe de xiítas árabes aumenta a medida que descende cara ao sur. Precisamente en Basora, o número de simpatizantes desta seita do Islam elévase ao 90%.

A segunda cidade iraquí, Basora, ten as maiores reservas de petróleo do país; doutra banda, a súa localización xeográfica é importante, entre as fronteiras de Kuwait e Irán, na pequena costa iraquí. As guerras dos últimos anos e a brutal explotación do petróleo provocaron un fracaso ecolóxico no país. O aire e o mar, a terra, os ríos Tigris e Eufrates que conflúen en ela… Todo contaminado, está morto neste extremo do sur de Iraq.

A pesar de que a guerra contra Irán prolongouse durante oito anos (1980-88), parece que as cousas cambiaron moito. Non é de estrañar, por tanto, que nos atopemos cunha mostra comercial “internacional” dedicada exclusivamente a Irán. “Hoxe a relación entre Irán e Iraq é perfecta”, di o cónsul de Irán, Mohamed Baghban. Sexa verdade ou non, Iraq converteuse no principal mercado para Irán en produtos distintos aos dos hidrocarburos. Teherán véndelle case todos os produtos que lle falta ao veciño, e tamén os que o país árabe non lle falta.

“Aquí tiñamos verduras e froitas extraordinarias, nas beiras do Tigris e do Eufrates. Hoxe en día, todo tráese de Irán, conxelado.

Son produtos moi baratos e nós non podemos competir contra eles. En consecuencia, as terras que foron secas e fértiles/fértiis ao longo dos séculos, están hoxe secas e abandonadas”, laméntase Abdulsattar Hafiz. Trátase dun home de 50 anos que tivo que abandonar hai dous anos as terras que os seus antepasados cultivaran durante séculos na zona. Aínda por riba, hoxe dedícase a asfaltar estradas.

E como sucedeu coa agricultura, todo o que se produciu en Iraq tamén ten festa ante a competencia do veciño. Así, as fábricas de cemento e ladrillos son as únicas que funcionan aínda en Iraq.

Aínda que é preocupante, Amir ve problemas máis graves que a importación de calquera produto. Abandonou Iraq con 25 anos para non ter que loitar na guerra con Irán. Volveu ao seu pobo natal con 55 anos, de vacacións. Está desesperado: “A pesar dos anos duros, en Basora podía saír facilmente a cear coa miña muller, a bailar, a beber unha cervexa… Agora, iso é impensable. O Goberno está a aplicar a versión radical do Islam xiíta e as liberdades individuais son cada vez máis reducidas”, lamenta o iraquí afincado en Suecia.

Bahaa ao-Kalafi, líder do partido da Unión Nacional Iraquí, está de acordo co presidente de Basora, Donald Trump. O aspecto da clandestinidade establecido en 1991 ten como eixo central a división entre relixión e Estado. Ao parecer, isto estase convertendo nun reto cada vez maior: “Sabías que o embaixador de Irán visitou colexios electorais nas eleccións do ano pasado? Iso está prohibido en calquera país do mundo, pero aquí faise sen ningún problema”, di ao-Kalafi.

Segundo o líder político, a influencia iraniana pode ir máis aló do político e do cultural: "Teherán quere alimentar as tensións entre xiítas e sunnitas. Para iso, dedícase a adestrar e equipar aos grupos armados co fin de que poidan atacar Iraq. A fronteira, a menos dun quilómetro de aquí, está case aberta e os milicianos non atopan ningún obstáculo para moverse polo lado”.

Nostalxia do que pode ser

Na praza Tahrir de Bagdad atopámonos coa imaxe típica das últimas semanas. Todos os venres e sábados (fin de semana musulmán) pódense reunir facilmente a máis de mil persoas. Abdulgaith ao-Hassan é un dos sacerdotes que se uniu aos manifestantes: "Despois da ocupación americana, chega agora o dos iranianos. Iso tamén nos preocupa”, di o clérigo, lembrando ao mesmo tempo que o futuro de todos “só está en mans de Alá”.

Abdul Jabar, mozo desempregado, mirou con frecuencia ao pasado nas últimas semanas. “En Tunes e Exipto o pobo uniuse e expulsou aos tiranos. E se fixésemos o mesmo con Saddam? Pense no sufrimento que poderiamos evitar…”.