En poucas ocasións, un espectáculo creado en eúscaro con orzamento deste tipo: A web Sustatu.com publicou o 15 de marzo, día da estrea do espectáculo, que At!! podería ter un atasco superior aos 200.000 euros (o prego de condicións para a organización do espectáculo contemplaba un máximo de 99.999 euros para a dirección artística; outro tanto para a produción técnica; Tanttaka teatroa adxudícase a primeira e Tentazioa Produkzioak a segunda). Aizpea Goenaga desde o outro lado do teléfono di que iso é o orzamento aprobado inicialmente, pero que non vai custar tanto. O 16 de marzo contesta as preguntas e espértase cun doce día despois da estrea: “O máis belo de onte foi que o eúscaro entrou no Arriaga vestido de gala; e iso, é moi bonito... moi bonito. O teatro estaba cheo, había 1.200 persoas, xente que acudira a escoitar alta literatura. Para iso, 200.000 euros, a min non me parece caro”. Non se realizarán outras campañas de promoción, xa que se pretende promocionar a imaxe do Instituto Etxepare a través deste espectáculo; e Goenaga cre que se darán anos ao labor da semana pasada.

A pesar de que en xuño cumprirá un ano como director, o actor e director donostiarra leva moito menos tempo no equipo: aínda que ocupou o cargo, durante varios meses foi patrón sen tripulación, baixo o patrocinio do Departamento de Cultura do Goberno Vasco. En agosto do ano pasado fíxose pública a convocatoria no instituto e a partir de setembro contratar a dous técnicos, secretario técnico, secretario e responsable de comunicación. En novembro chegou a seguinte fichaxe do instituto: Mari Jose Olaziregi, profesora da UPV/EHU, foi nomeada directora de promoción do eúscaro. Olaziregi é coñecido, entre outros, por investigar a obra de Bernardo Atxaga no mundo da literatura vasca.
Neste momento, Etxepare está formada por sete persoas, e este grupo de traballo é o que xestionará todas as subvencións de cultura destinadas ao estranxeiro. Doutra banda, o instituto buscará, segundo Goenaga, que a cultura vasca teña "máis espazo" no exterior que até agora. “Por exemplo, en Madrid hai que ver a nosa cultura. Pechouse a admiración que durante anos houbera pola situación política, ou polo que sexa, pola cultura vasca; agora temos que volver, a música ten a súa presenza en Madrid, o teatro ten que ter a súa entrada en Madrid... Isto dará visibilidade a moitos dos grupos de aquí e despois poderá sacar máis actuacións”.

Como traballar cos que saíron antes

O Instituto tamén se encarga da xestión dos programas de lectura de universidades estranxeiras. O eúscaro impártese a nivel internacional a través destes programas, e están en marcha desde hai varios anos en 25 universidades de trece países, así como universidades con departamentos de eúscaro como a Universidade Iberoamericana de México, a Boise State University de Estados Unidos ou a Università Popolare di Roma (UPTER) de Italia.

Etxepare tamén ten intención de crear novos programas, pero non está tan claro o que vai pasar con algúns departamentos de eúscaro con funcións máis amplas. A de Frankfurt, por exemplo, pechouse. O cambio de rumbo tamén empeza a notarse nas subvencións: O Departamento Vasco de UPTER de Roma sufriu un recorte do 23% desde o nacemento do Instituto Etxepare. Ademais, o último convenio subscrito polo Departamento de Cultura con UPTER especifica no punto trece o seguinte: Todos os programas que teñan relación directa cos obxectivos de Etxepare serán xestionados polo propio instituto. É dicir, que o financiamento e a xestión serán asumidas en diante polo instituto, aínda que a elección da dirección do departamento correrá a cargo da universidade.

Alex Mendizabal, colaborador deste departamento, non está de acordo con algunhas das decisións que está a tomar Etxepare. “Si queren abrir novos programas de lectores, moi ben; pero nós somos un departamento. Eles dixéronnos que si non entramos no programa de lectura vannos a quitar a subvención”. Preguntada polo tema, Aizpea Goenaga dixo que o cravo deste caso é o carácter "popular" de UPTER. "Unha universidade como esta... ten algúns problemas", dixo, "non ten nivel académico, non acredita, iso é o máis destacado. É como estar nunha academia; aí van xubilados ou nenos... e iso está moi ben, ten un gran valor, pero afástase dos nosos obxectivos”. Neste sentido, apuntou que seguirán traballando co Departamento de Eúscaro de UPTER, pero que terán que "adecuar" a situación. O obxectivo é pór en marcha o programa de lectura nunha universidade de “nivel académico” como Sapienza ou Roma Tren. “Pos un lector e iso dá clases, fai accións e optimizamos, costa moito menos diñeiro”.

Con todo, segundo precisou Mendizabal, este sería o único profesor e non todo un departamento, e explicou que propuxeron como grupo de apoio ás persoas que até agora traballaron en UPTER. Con todo, prefire continuar no departamento, aínda que ve difícil seguir adiante sen subvencións. “Nós estabamos moi esperanzados cando apareceu un novo instituto; agora estamos preocupados porque cremos que isto pode ser un fracaso tremendo”.

O lector de Stanford, cátedra Atxaga en Nova York

Fose! Ademais de presentar, a semana pasada Etxepare deu a coñecer dúas noticias: por unha banda, a partir do próximo curso comezará un novo lector na Universidade de Stanford de California (EEUU); por outro, na Universidade de Nova York crearase a cátedra Atxaga de literatura vasca. Preguntado por si está a facerse un esforzo especial en Estados Unidos, Goenaga explicou que as universidades de Estados Unidos son as máis prestixiosas do momento e que teñen que prestar "especial atención". O instituto Ramon Llull e a Secretaría de Galicia están a seguir o camiño de Xeral de Política Lingüística, tratando de introducir o eúscaro nas universidades onde se atopan cataláns e galegos. No entanto, tamén teñen proxectos en Europa: “En Francia non había lectores; aí había algo que resolver” e están a traballar para pór ao lector en Sorbonne III, así como noutras dúas universidades do hexágono.

Cultura vasca ou bilingüe?

“O País Vasco, polo seu reducido tamaño, tivo que vivir sempre aberto ao mundo, asimilando, transformando e transmitindo, en literatura, como o fixeron Baroja e Unamuno, Blas de Otero e Lizardi, ou Atxaga e Espido Freire” lese no apartado “Euskara eta euskal kultura” da web de Etxepare. Chama a atención que catro de cada seis escritores sexan castellanoparlantes e abre a porta a preguntar como van actuar neste ámbito, o da lingua. Si os creadores vascos e os castellanohablantes teñen o mesmo espazo nos proxectos que impulsará a institución. En At! participaron varios escritores erdaldunes, por exemplo, xunto aos euskaldunes.

Goenaga di que iso vén na lei que creou o instituto, 3/2007. A misión de Etxepare é “promocionar, difundir e proxectar o eúscaro e a cultura vasca en calquera das súas linguas oficiais e en calquera expresión, soporte, vía e forma de expresión fóra da Comunidade Autónoma Vasca”, pero o director falou claro: “Imos centrarnos máis na cultura que se fai en eúscaro, porque a cultura que se fai en castelán ten outras vías para promocionala. En todo caso, teño que ser moi escrupuloso; así o di a lei. As porcentaxes non serán entre 50 e 50, pero o que se faga en castelán ten que ter cabida”.