A esperanza de vida pronto empezará a diminuír nos chamados países desenvolvidos, un duro anuncio escoitarase no documental na película Notre poison quotidis, dirixida pola doutora Linda Birnbaum, directora do National Institute of Environmental and Heath Sciences. Isto débese á detección de enfermidades crónicas, cancro, enfermidades neurodegenerativas, reprodutoras, obesidade, diabetes e enfermidades autoinmunes. Porque as xeracións posteriores á Segunda Guerra Mundial viven entre velenos, empezando polo ventre materno.

Será unha película a ver. Realizáronse numerosos documentais sobre os efectos dos velenos no medio ambiente e nos alimentos na saúde humana. A firma da mesma a firma Le Monde selon Monsanto, de Marie-Monique Robin (Francia, 1960), e esas son as grandes palabras.

Ademais do best seller sobre Monsanto, publicou un importante traballo de investigación. No documental Voleurs d’yeux (Ladróns de ollos) falou sobre o roubo e o tráfico de órganos humanos, explicou en Escladrones da mort, l’école français como os militares franceses exportaron a experiencia acumulada na guerra de Alxeria ás ditaduras de Sudamérica. Provocou un escándalo en Francia, e en Arxentina, Robin foi chamado a declarar no xuízo duns militares para que interviñesen na causa.

A película púidose ver en xaneiro no festival de cine FIPA de Biarritz, no Cinema Notre poison quotidie. Desde entón foi exhibido na RTBF de Bélxica e no TSR de Suíza, máis se presentou en varias cidades francesas, entre elas Bèglen de Bordeus, e ARTE emitirase o 15 de marzo.

O documental Le Monde selon Monsanto explicou as reviravoltas da agroindustria ligada á química. A idea principal que se traía entre mans era que os novos tipos de plantas xeneticamente modificadas son fundamentalmente seres que poden absorber ben as pesticidas. Na nova película o autor quere saber que efectos teñen estes praguicidas no noso accesorio.

A medida que Robin deuse conta de como a compañía Monsanto ocultou a toxicidade dos seus produtos durante un século, xurdiron novas preguntas: “É o comportamento de Monsanto unha excepción na historia da industria? Como están reguladas as 100.000 moléculas químicas que invadiron o noso medio ambiente desde a Segunda Guerra Mundial? Hai algunha relación entre estes produtos químicos e as enfermidades crónicas evitables que vemos nos países desenvolvidos, como di a Organización Mundial da Saúde?”.

Robin traballa dous anos en busca de respostas. Iso si, buscou só temas químicos relacionados coa alimentación, descartou outros velenos ambientais, químicos, etc. Ademais de indagar en libros e publicacións científicas, falou cunha serie de expertos en toxicoloxía, bioloxía e normas legais.

A mentira das doses sostibles

Nas sociedades industrializadas, os velenos chegan aos alimentos que tomamos a diario a través de pesticidas, aditivos ou aditivos e plásticos para a recolección de alimentos. Estes químicos son velenos contaminantes? “Si estas sustancias non tivesen ningún risco –contesta Robin- non teriamos que regulalas”.

Durante máis de medio século creáronse axencias de análises e regulación dos seus riscos no mundo avanzado. Estas axencias establecen a cantidade diaria de Dose Diaria Admisible (Ou) que se pode tomar dun produto químico ao día. Robin dedicou moito tempo a analizar como se definiron esas EDO, na convicción de que unha das claves da contaminación xeneralizada que sufrimos está niso.

Erik Millstone, profesor de Política da Ciencia na universidade de Brighton, declarou ao xornalista: “É o resultado dunha decisión arbitraria que logo se converteu nun concepto pseudo-científico para dar escusa aos industriais e protexer aos políticos, escondidos detrás dos expertos. Necesitaban unha invención denominada Dose Diaria Aceptable aqueles que decidiron que tiñan dereito á manipulación de sustancias químicas tóxicas”.

No século XVI é famosa a frase do médico suízo Parazelso: “Todo e nada é veleno: a dose fai veleno”. Mencionouse moito en medicamento e toxicoloxía, sacáronlle moitos usos prácticos. Pero os expertos ensínanlle a Robin que esa dogma non se pode usar con velenos modernos. Porque estes velenos se van acumulando cada día na súa penetración e, por outra banda, o “efecto cóctel” que producen unha chea de velenos é moi importante.

Os produtos fitosanitarios utilizados na agricultura industrial nos últimos 60 anos son variables dos gases de guerra producidos na raíz. As DDT e demais sustancias organocloradas orixináronse a partir dos gases clorados utilizados para matar a homes durante a Primeira Guerra Mundial. Nos anos seguintes inventáronse os materiais organofosforados para a guerra e, ao non ser usados polos militares, foron reciclados para a agricultura química.

A famosa Dose Diaria Admisible foi ideada para que a poboación coma sen preocupacións as plantas, froitos e grans untados con eles. Robin investiga quen definiu as doses en cada veleno e quen controla o seu uso. No avance da película e nas entrevistas co autor, anúnciase que toda a información sobre estas doses está controlada, en principio, pola industria química.

Na película, os agricultores teñen unha ampla marxe. Estes son os que no día a día absorben en gran cantidade os velenos que o resto da poboación vai inxerir cos alimentos. Moitos espectadores sorprenderanse cando descubran que o seguro Mutualité Sociale Agricole recoñeceu como enfermidade profesional algunhas das enfermidades máis graves que padecen algúns agricultores, entre elas o cancro e a enfermidade de Parkinson.

Sempre se citan en Francia as testemuñas, nomes e apelidos que os xuíces declararon enfermos profesionais pola súa relación coas pesticidas. Un deles era Yannick Chénet, recentemente asasinado e dedicado á película por Marie-Monique Robin.

Chénet cultivaba sesenta hectáreas de trigo e seis de viñedo, na rexión de Charente Maritime. Desenvolveu unha leucemia mieloide, confirmada polos xuíces tras longas pelexas, a causa do veleno que se atopaba nos velenos que utilizaba para destruír os insectos dos seus cultivos. Nun acto de homenaxe en Ruffec a Paul François, outro baserritarra enfermo de cancro polo mesmo motivo que participou en 2010, cando se atopaba moi debilitado.

Paul François, o fillo deste, ten cancro de vejiga. O médico dilles que “ten a enfermidade do viticultor”. Un prexuízo colateral.