Amaia Apellaniz: "Desde o principio sentín que era a miña cidade"

Amaia Apellaniz (Legazpi, 1978) ten unha mirada de faísca. E a mirada avívase aínda máis cando se fala de New York. Chegou en agosto de 2002, “despois das festas de Vitoria”. Ao pouco tempo déronlle un visado para catro anos, e estivo tres anos e medio sen volver a casa. “Desde o principio sentín que era a miña cidade”. E deulle moitas cousas: “Puiden conseguir o que quixen”. Pero non cre haberlle quitado nada: “Adáptasche ás circunstancias. Se notas que che está quitando algo, non te sentirás contento”. Traballa de camareira, é actriz por vocación e estuda Relacións Internacionais. “En 2012 acabarei os meus estudos no bo camiño. Agora esa é a miña prioridade. Logo xa veremos”.

Cando chegou non tiña ningunha idea clara. “Acababa de terminar os meus estudos de teatro en Madrid e tiña certo medo de quedarme alí. Quería continuar co teatro, pero alí había moita xente na miña situación”. Así que a Nova York: “Aprender inglés e ver o ambiente teatral que había”. Empezou a traballar bastante rápido (“antes era máis fácil”) e cando só levaba dous meses na cidade coñeceu a unha persoa. “Ofreceume unha audiencia para unha obra de teatro e elixíronme entre quince candidatos”. Foron anos bonitos para Amaia: “Unha nova produción, ensaios, xiras… Os primeiros anos pasáronme de súpeto”. Traballou en obras como Guadalupe anos sen conta, Tell them not to kill me, A clear midnight ou O pesebre. Ademais, foi nomeada aos premios.

Non ten a sensación de pasar momentos duros. “Non tiven nostalxia… Pero boto de menos á miña familia. Moito. Sempre crin que ía seguir adiante. A cidade nunca me pisou”. Recoñece ter sorte. “Sempre me reunín con xente que estivo disposta a axudar. Dá igual de onde sexas. Portáronse comigo sen prexuízos, e iso é de agradecer. Bo, agora, coas políticas migratorias, é máis difícil que se estabilice aquí”. Porque considera que a cidade cambiou: “Igual son eu quen cambiei! Poida que non teña esa forza que tiña ao principio para descubrir as cousas”. Pero quere subliñar que o conseguiu todo “traballando duro”.

Coa intención de volver ao teatro, agora está inmerso nos seus estudos, traballando como camareira. “Esta cidade permíteche compatibilizar estudos e traballo. É moi difícil facelo en calquera outra parte. A vida en Euskal Herria é máis tranquila. Non sei como expresalo. A min gústanme a vitalidade e a variedade de posibilidades: hai moitos concertos, hai unha oferta teatral interminable, podes degustar a comida de calquera recuncho do mundo…”. Esta vitalidade e diversidade, con todo, ten unha influencia negativa: “As relacións son superficiais. Aquí fanse moi poucos amigos. É moi difícil profundar nunha relación. A xente adoita vir por algún tempo. Si non, cada un ten o seu horario, as súas cousas… E non é fácil”. Apellaniz, pola súa banda, sente moi forte na capital do mundo e sente moi animado. E a súa mirada acendeuse.

Eider Montero: "Esta cidade esíxeche unha vida determinada"

Na materia de inglés non se entendía ben. Iso é o que dicía o profesor á nai de Eder Montero (Bilbao, 1975). Dixo que o seu fillo nunca podería falar unha terceira lingua.Era inútil tentalo. Bo, o profesor equivocábase. Montero, que reside en Nova York desde 1999, fala inglés con fluidez e é propietario do restaurante Txikito xunto á súa muller Alex Raij. Inaugurouse en novembro de 2008. “Somos un restaurante do barrio, por dicilo dalgunha maneira, e traballamos a cociña vasca”. Así definiu Montero á súa planta. En cambio, a petición dunha explicación sobre a filosofía da cidade de Nova York, non pensou dúas veces: “Esta cidade esíxeche un modo de vida concreto, agresivo…”. Quizá por iso ama a Nova York: “Paréceme precioso”.

Con todo, fai quince ou dezaseis anos era dos que reivindicaban “yankee go home”. Cando en 1993 incorporouse á Escola de Hostalaría de Donostia-San Sebastián, Montero non se imaxinaba que cinco ou seis anos máis tarde iría traballar á cidade máis cinematográfica do mundo. “En absoluto”. Antes de viaxar a Estados Unidos, Sergi Arola e Marc Singla estiveron en Barcelona. “Grazas a eles continuei na hostalaría”. Foise a Mallorca a ver a Koldo Royo. Alí coñeceu ao donostiarra Luís Bollo. "Queres vir a Nova York?", dixo a Montero. “Eu ao principio non quería… Pero mira, xa levo once anos aquí”.

Primeiro traballou no restaurante Meigas. Amante da cociña xaponesa, traballou en Nobu. E antes de abrir as portas de Txikito, esculpió o seu estilo propio tanto en Euskadi como en Tia Pol. Antes de decidirse a emprender o camiño, xa enchera o saco da súa experiencia. “Aquí nada é imposible”. Montero apostou pola cociña vasca. “Aquí podes preparar o que queiras”. Pero a competitividade é enorme. “En Nova York nada é seguro. En Euskal Herria, por exemplo, abres un restaurante, e pódese dicir que é para toda a vida. Aquí non. Eu estou a pensar cal é o seguinte paso a dar, aínda que o restaurante só ten dous anos”. A xente, ademais, non perdoa. “Hoxe todo pode ir ben, pero ao día seguinte un criado dáche leña nun blog por que non sei por que, e o negocio vaise a pique”.

Dunha ou outra maneira, Montero cre que esa competitividade se estende ás persoas: “Aquí non podes expresar o que queiras. As relacións entre amigos son bastante raras. Non hai terapia entre amigos, por dicilo dalgunha maneira. A terapia, como case todo, tamén a pagan!”. Pero está moi a gusto en Nova York: “Esta cidade é enerxía, e de momento esta forma de vida motívame. Dáme forza para seguir adiante”. Pon un exemplo: “Abriron un bar Basque nun hotel, e iso motivoume aínda máis. Queres mostrar quen es”.

Montero é un gran traballador. O que pasa moitas horas no restaurante. “Estou alí ás 10:30. E antes das 21:30 case nunca saio”. Un dos pratos que máis éxito ten é o cochinillo. E entre os clientes, aproximadamente o 40% é fixo, que vai case a diario. “Alégrasche moitísimo”. Os seus xéneros son perfectos. “Todo ou case todo é do País Vasco; e si non é así, preparamos os alimentos á maneira de Euskal Herria”. E a selección de viños… extra. Traballa cos alimentos de Euskal Herria, é vasco, é do Athletic, pero cada vez que volve a casa únenselle uns sentimentos estraños: “Antes, cando ía a Bilbao, tiña ganas de volver. Agora, en cambio…”. Pero bota de menos á patria: “Por suposto! A túa relación coa xente, ese ambiente, o café que tomas todos os días no mesmo bar…”. Pero lle esixiría outro modo de vida e, de momento, o de Nova York satisfaille.

Iñaki Bakedano: "Cada día é diferente aquí"

Iñaki Bakedano “Txeroki” (Hernani, 1966) vivía moi ben en Euskal Herria. “Non tiña intención de marcharme”. Traballaba como técnico de luz en teatro, televisión e concertos musicais. Pero recoñeceu á súa muller, Kirsten. “É de Minnesota (EEUU) e foise a San Sebastián a aprender castelán”. E para probar algo novo, ambos chegaron a Nova York en setembro de 1992. Non tiñan ningunha intención concreta, pero xa cumpriron 18 anos no East Village. A cidade cambiou moito segundo Bakedano, e a el gustáballe máis que á de antes. Pero Nova York ten unha enerxía “especial” e ademais mantén ese ritmo tan intenso que lle é propio. “Cada día é diferente aquí”.

O
propio Bakedano moveuse a todo ritmo na cidade. Despois de “uns seis meses” estudando inglés, empezou a traballar. “Andaba coa bicicleta como mensaxeiro. Entón só os mensaxeiros circulabamos coa bicicleta pola cidade. Eu gozaba meténdome nos taxis. Era un xogo”, dixo con humor. “A pesar de ter anacos de ferro, roubaban unha chea de bicicletas. A verdade é que aínda o é hoxe. Por iso os propietarios ponlles cadeados xigantes”. Pero a cidade transfórmase rapidamente, o que fai que a xente sáeche dun traballo a outro dunha maneira fácil e natural. Bakedano, por tanto, foi o primeiro en restaurar os locais.

Na súa opinión, os primeiros anos foron “moi punkos”. O ambiente no East Village tamén o era. “Cando cheguei, os bares do barrio eran como os gaztetxes”. Lembrou, por exemplo, que o grupo Ramones saíu do East Village, na última tempada. “Eu prefería aquela época. Agora a xente ten máis diñeiro, así que todo é máis cool, máis cómodo… Bo, de tempada”. Pero hai cousas que non cambian. “É incrible ir no metro e escoitar moitos idiomas. Iso dáme moita forza e doume conta de que é moi importante ter unha lingua propia, como nós temos o eúscaro. Non castelán ou inglés. Non. O eúscaro, que é noso”.

Os turistas vascos tamén recorren con frecuencia a Nova York. Pero, segundo Bakedano, son poucas as persoas que se moven fóra dos lugares habituais. “Ía no metro o outro día e preguntábame por que os turistas non van a East Village, por exemplo. Aí non tes esa fascinación polas luces, pero é real e podes experimentar o pracer que che dan as cousas pequenas. Bares vellos, detalles…”.

Precisamente, un dos principais labores de Bakedano é, hoxe en día, coidar os detalles dos acontecementos. Desde fai tres ou catro anos vive dedicado á fotografía. Despois de “traballar e traballar”, apostou: “En termos económicos, e nunha situación estable, e adiante”. Estivo traballando nun estudo de Brooklyn, pero asegura que o ambiente de alí estase apagando. “Agora teño intención de ir a West Williamsburg. Hai moito movemento alí”. Tamén preparou unha exposición coas súas fotografías, pero é difícil destacar: “Tes que ser moi listo para relacionarche, ir ás parties, venderche… E eu non me gusta andar así”. Na prestixiosa escola de Pratt, Bakedano toma clases para perfeccionar a técnica e segue o seu camiño: “Son moi crítico co meu traballo e sigo traballando no produto. Iso si, sei de onde vou ir máis ou menos”. Traballará as fotos en branco e negro. “Iso seguro”. É moi guapo.

Niso está agora. E gozando da cidade. “Faime sentirme moi vivo, a pesar de que as relacións son moi diferentes ás de Euskal Herria”. E falando da patria, Bakedano ten a intención de volver a ela definitivamente. “Kirsten, ademais, é un apaixonado da nosa cultura, da nosa forma de vivir”. Pero non sabe cando volverá. “De todos os xeitos, cada ano paso un par de meses en casa, e as novas tecnoloxías achegáronnos moito máis.Case diría que estou en dous sitios”. Chámano “txeroki” porque cando era máis novo levaba o pelo longo. En Nova York tamén está a realizar unha longa, frutífera e emocionante carreira. Neste sentido, o feito de que todos os días sexan diferentes terá que ver con iso.

Patxi Olabe: "Non sei o que me deu a cidade, pero sei o que me quitou"

Patxi Olabe (Elizondo, 1960) foi profesor da escola de Elizondo durante trece anos, entre 1979 e 1992. Val do Baztan. Un sitio precioso. Bucólico. “Son dun pobo pequeno, pero naquela época era moi burgués”. Tamén era afeccionado a viaxar e foise de vacacións á República Dominicana no Nadal de 1989. “Alí namoreime dunha persoa”. Nos dous anos seguintes volveu ao Caribe outras seis veces. “En 1990 vin a Nova York a pasar un mes con el. Antes, en 1984, fixen outro mes aquí”. O noivo de Olabe, con todo, quería dar un empuxón aos estudos de moda e decidiu marcharse á City en 1992. “E eu vin con el”. Case 19 anos desde entón. Olabe ama a cidade, pero mantén unha "relación amor-odio" con ela. “Non sei o que me deu, pero sei o que me quitou”.

A pesar de que pasaron moitos anos desde que aterrou en Nova York, Olabe utiliza o eúscaro de Baztan. Mantén o idioma. Con todo, non lembra o momento no que saudou ao pobo, á súa familia e aos seus amigos. “Non sabía canto tempo quedaríame aquí. Pedín un ano de excedencia laboral”. O arranque fíxoselle duro. “Pero tiña moita ilusión. Un lugar novo, cousas novas, unha sociedade diferente… Para min era moi interesante”. Tamén foi difícil atopar traballo. “E cando o atopei, metía moitas horas, pero gañaba pouco diñeiro. Pero estaba contento. Tiña moitas cousas que ver e aprender”. Empezou a traballar cunha persoa que vivía no seu portal, en Lower East Siden. “Tiña un camión e axudáballe no traslado dos vellos mobles”. Logo comezou a servir, e até hoxe. “Bo, nunha época, sen deixar de traballar de servidor, axudaba a un lingüista con textos traducidos do inglés ao castelán”.

E no medio había un momento terrible. “O meu noivo de entón morreu en 1994 por mor dunha enfermidade”. Pero Olabe continuou o seu camiño. Era outro Nova York. “Eu creo que máis real. Hoxe en día, hai sitios que parecen Disneylandia…”, comentou con humor. “42. na rúa, por exemplo, había unha chea de sex-shops. A cidade foi limpada na década de 1990. Si, había que limpar algo, pero… Foi unha limpeza moral en parte”. Pero segue sendo o punto de encontro da confusión intercultural. “Todo o mundo está aquí. Non te sentes estraño. Hai xente que, como vostede, non fala inglés ben. Para min foi moi fácil afacerme.Integrar a todos nun grupo que é estranxeiro non é difícil”. Viñera cun nivel moi baixo de inglés, pero hoxe en día arránxallas moi ben. “A cuestión é que aquí podes falar en castelán con case todo o mundo. Con todo, penso que o meu castelán empeorou e que o meu inglés non está a mellorar demasiado!”, rindo.

Os coñecementos de idiomas parecen abrirse a un mesmo. E Nova York, tamén a cidade, segundo Olabe: “Aquí admítese xente diferente. Euskal Herria, por exemplo, é moi homoxénea, e parécenos que as outras culturas non son tan boas como a nosa. Pero en todas partes pódense coñecer persoas boas e malas, e cousas boas e malas”. Olabe cre que a cidade lle deu unha visión aberta. “Cos idiomas, coa gastronomía, coa vida, coas razas…”. Pero como vive na cidade, recoñece que está obsesionado coa seguridade. "Igual é por haberme roubado en casa ou na rúa. Con todo, é máis seguro que antes”. Hai cousas que nunca cambiarán en Nova York. “sente unha soidade terrible. É moi difícil estar coa xente, reunirse cos amigos. Es un animal na selva salvaxe e tes que loitar só”.

A idea de volver a Euskal Herria pasoulle pola cabeza mil veces, “pero nunca tiven unha intención clara. Aquí teño a miña vida, o meu traballo, o meu noivo… Non o vexo fácil. Que faría alí?”. Pero bota de menos á súa familia e aos seus amigos. Unha vez ao ano pasa un mes en Elizondo.“Pero esta cidade cólleche. Non se que ten”.