"O Estado de Dereito non está en tregua", dixo Rubalcaba, cando ETA anunciou en setembro o cesamento definitivo das súas accións armadas. Con todo, na rolda de prensa do 10 de xaneiro non tivo que expresarse nas preguntas e respostas que se fixo a si mesmo. Probablemente porque sabía o que ía pasar aos poucos días: a detención de dous presuntos implicados en ETA primeiro, a operación contra a “estrutura de Ekin” e a web Apurtu.org e as torturas despois. Esta foi a primeira resposta dos aparellos de Estado a unha tregua “verificable, duradeira e global”. Doutra banda, non parece que o Goberno de España estea á espera de legalizar á esquerda abertzale ilegal, sería un terremoto político, totalmente contrario á postura firme de até agora, e o Goberno de Zapatero ferido pola crise non está para este tipo de conmocións.

Pero sería unha bobada non aproveitar esta “oportunidade histórica” de face ás eleccións de 2012. Outra cousa é que estratexias e medios utilizará o superministro para iso. As causas xudiciais políticas que están abertas na actualidade son pezas deste taboleiro de xogo. Non é casualidade que na Declaración de Gernika dígase que hai que “revisar” estes procesos xudiciais, punto que os asinantes da mesma consideran fundamental para avanzar cara a un novo escenario. “Nós non somos máis que peóns”, afirmaba Maribi Ugarteburu, de Udalbiltza, na entrevista que lle fixemos na época na que foron xulgados, e a sentenza de absolución contenta ditada a semana pasada pola Audiencia Nacional podería entenderse neses parámetros. Gómez Bermúdez anunciou que sentiría no prazo dun mes, pero finalmente pasaron tres meses desde que finalizou o xuízo. Hai motivos para pensar que o ambiente esperanzador previo á tregua de ETA e o contido do último comunicado han influído dalgunha maneira na decisión do tribunal. Máis si fixámonos na experiencia pasada, no proceso de paz de 2006.

Experiencia 2006

A Audiencia Nacional ha ordenado en poucas semanas a realización de operacións policiais e sentenzas absolutorias no ámbito da investigación. Parece contraditorio, pero a película de dentro dos tribunais non ten nada que ver coa de fóra, xa que non só o Goberno español, senón tamén a da dereita conservadora. Cando se iniciou o proceso de paz de 2006, os tribunais foron golpeados en varias partes: Ampliación da condena a De Juana Chaos, caso Faisán, doutrina Parot... Grande Marlaska ordenou tamén o ingreso en prisión do dirixente abertzale Arnaldo Otegi poucos días despois de que ETA declarase un cesamento do fogo. Esta é a reflexión que fai Otegi ao xornalista Imanol Murua no libro Loiolako Hegiak: “A persecución contra nós acrecentouse durante a tregua. Había dúas lecturas posibles. Un: Que estabamos a negociar co Goberno e non co Estado, e que o Partido Popular tiña unha gran capacidade para sabotear o proceso desde os aparellos de Estado. Dous: que aínda sendo isto así, o Partido Socialista utilizábao para condicionar a nosa posición”. As negociacións que se produciron entre

2006 e 2007 en Oslo, Xenebra e Loyola tiveron o seu reflexo nos macrosumarios que entón se atopaban abertos. O ocorrido no caso Jarrai-Haika-Segi é significativo. En abril de 2005, a Audiencia Nacional condenou a 23 mozas a penas de entre 2 e 3 anos de prisión por "non constituír grupo terrorista", segundo unha sentenza da Audiencia Nacional. A maioría dos presos tiñan esa prisión preventiva e ninguén acudiu ao cárcere. Unhas poucas semanas despois, o Congreso dos Deputados autorizou a Zapatero a manter conversacións con ETA no Parlamento Vasco. Un ano e medio despois, cando ETA estalou a T-4 de Barajas e o proceso estaba a piques de fracasar, o Tribunal Supremo anulou a sentenza e condenou a todos os mozos a seis anos de cárcere, moitos dos cales foron detidos por sorpresa. Entre eles atopábase Olatz Dañobeitia, que xunto a Arnaldo Otegi e Rufi Etxeberria en Loiola atopábase negociando en nome da ilegalizada Batasuna. O Goberno español conservaba na recámara, á hora de negociar, a sentenza do Supremo.A

sentenza contra Segi marcou unha nova xurisprudencia que abriu o camiño para procesar a "contorna" de ETA por terrorismo. Na mesma época, os 52 acusados do sumario 18/98 foron xulgados na Casa do Campo de Madrid. As sesións do xuízo comezaron en novembro de 2005 e prolongáronse até marzo de 2007. O histórico militante da esquerda abertzale Jokin Gorostidi, acusado dun ataque ao corazón, explicou antes de morrer que "os Estados estaban secuestrados". Entre a finalización do xuízo e a publicación da sentenza, produciuse en Xenebra o último intento infrutuoso de reconducir o proceso de paz. Arnaldo Otegi foi detido poucos días despois do fin da tregua anunciada por ETA en xuño de 2007 con motivo dunha homenaxe a Argala. Pois ben, en decembro, a Audiencia Nacional impuxo duras condenas a 46 persoas no caso 18/98 –un total de 600 anos de cárcere– e Ángela Murillo, a maioría das cales foron arrestadas antes de que se fixese pública a sentenza.O

xuízo contra a Liberdade estivo case tres anos no frigorífico. En 2005 emitiu un documento de cualificación fiscal no que solicitaba dez anos de cárcere, pero até abril de 2008 non se celebrou ningún xuízo. En setembro dese mesmo ano notificóuselles a sentenza no xulgado número 4 da Audiencia Nacional. O tribunal ordenou o ingreso en prisión dos procesados, na súa maioría condenados de entre 8 e 12 anos, aos que se lles xulgou na Sala do Penal. Para entón, Arnaldo Otegi xa estaba fóra de prisión e poucos meses despois reapareceu publicamente nunha rolda de prensa conxunta con Alex Maskey do Sinn Féin en Bilbao, na que se mostrou o seu compromiso para dar solución ao conflito “por vías pacíficas e democráticas”; doutra banda , o diario Gara xa publicou unha entrevista a Eugenio Etxebeste e Rafa Dez sobre “algo da cociña vasca”.

Absolución de Udalbiltza

A absolución do caso Udalbiltza é un bo sinal para a vía de paz, dada a traxectoria e o destino final do resto de macrosumarios no proceso de paz de 2006. En palabras dos acusados, a sentenza “coincide co novo escenario, con esa luz alén do túnel”. No xuízo quedou claro que a cuestión tiña un impulso político, e a sentenza ratifícao, aínda que de forma indirecta, porque o ministerio público e a asociación DyJ realizaron acusacións sostidas por meras hipóteses policiais, segundo a sentenza. Pero no resto dos procesos xudiciais tamén era evidente o impulso político, xa que as acusacións actuaron con ese colage de indicios previamente buscados. Que cambiou? O contexto, por suposto. Non hai que esquecer, con todo, que o xurado tiña un antecedente importante, o caso Egunkaria, e que Javier Gómez Bermúdez foi tamén presidente do xurado.Do mesmo xeito que

sucedeu coa sentenza do diario, na Asemblea o tribunal dá unhas instrucións moi substanciais para explicar a absolución. O informe policial sinala que non son probas "periciais", que a integración con algunhas ideas de ETA non é un delito, que é lexítimo defender calquera idea, mesmo "secesionistas", e subliña que as interpretacións dOs Alicerces e outros documentos supostamente de ETA non son razoables... “Unha iniciativa nacionalista, pero non terrorista”, é a frase que máis se destacou na fala da xente. O xurado mergúllase en augas profundas, non tería por que mollarse tanto, pero se molla. Con todo, pouco di dos prexuízos causados, e tras oito anos nas pavías, moitos dos procesados tomaron a sentenza cunha sensación estraña.Os

casos de Egunkaria e Udalbiltza poden abrir unha nova xurisprudencia de face a outros macrosumarios que están a piques de ser xulgados. E habería que analizar cales son as consecuencias xurídicas desas sentenzas nos procesos que xa foron axuizados. No caso de Udalbiltza, o fiscal acusoulle cos mesmos argumentos que o xuíz instrutor Garzón e solicitou unha pena de dez anos de cárcere. Pola contra, agora non mostrou a súa intención de recorrer a absolución, polo que recoñeceu o que di a sentenza.

O Bateragune

O 13 de outubro de 2009, a Policía Nacional entrou na sede de LAB no barrio donostiarra de Igara e detivo a varias persoas: Rafa Díez, Arnaldo Otegi, Arkaitz Rodríguez, Rufi Etxeberria, Miren Zabaleta, Txelui Moreno, Mañel Serra e Sonia Jacinto. A operación foi ordenada polo xuíz Baltasar Garzón acusado de "refacer" a ilegalizada Batasuna e cualificou o caso de "Bateragune". Como se viu máis tarde, e así o demostraron as iniciativas posteriores ás detencións (Declaración de Altsasu/Alsasua, documento Zutik Euskal Herria, acordos asinados cos axentes soberanistas...), estes membros da esquerda abertzale estaban a traballar para iniciar un novo proceso de paz. Pouco máis dun ano despois desta operación, o caso Bateragune atópase ás portas do xuízo. Nesta ocasión, a burocracia da Audiencia Nacional, que se atrasou durante tantos anos, mostrou unha eficacia sorprendente. Gerry Adams considera que o Goberno de España debería deixar en liberdade a Arnaldo Otegi porque estar no cárcere é un obstáculo para “lograr a paz”. Que ten que ver a declaración de Adams coa frenética situación que vive o caso Bateragune? En que porto queren deixar a Otegi cando se está desenvolvendo o proceso de paz? A Fiscalía pide unha pena de dez anos de cárcere para oito dos procesados por este caso.Doutra banda

, o de Bateragune non é o único caso ao que a esquerda abertzale ilegalizada enfróntase nos próximos meses. O xuízo contra a unidade -o das herriko tabernas- tamén se celebrará en breve. Garzón ordenou a primeira operación contra a Unión en 2002 e concluíu o sumario en abril de 2008. O fiscal pediu penas de entre oito e doce anos de cárcere. Ademais, 43 persoas están á espera de xuízo no caso contra EHAK-ANV, moitas delas por longos períodos de cárcere, xa que non lograron a liberdade provisional até o ano pasado, despois de ser detidas na redada de Segura en outubro de 2007. Nos últimos meses producíronse varias operacións contra Segi, Askapena e varios avogados de presos políticos cataláns, así como contra a Xustiza.

Decenas de persoas permanecen atrapadas en macrosumarios e pendentes dos tribunais. Outras decenas de persoas xa foron xulgadas e estanse cumprindo longas condenas en cárceres. Non hai que ser un raposo para saber que o Goberno e os aparellos de Estado que teñen forza para influír na Xustiza española usarano para condicionar o novo tempo aberto polo cesamento do fogo de ETA. Pola contra, se todo isto saíse ben, xeraríase a posibilidade de realizar a “revisión dos procesos xudiciais” que esixe a Declaración de Gernika. De momento, a “fronte xudicial”, ou como di Rubalcaba, o “Estado de Dereito”, non está en tregua.