Joxpi Irastortza (Lazkao, Gipuzkoa, 1961) traballa desde hai once anos en Emun (Cooperativa de Euskaldunización de Traballo). Na memoria dos anos nos que se empezaron a pór en marcha plans de eúscaro, o programa lembrará como mesturaban termos como motivación e actitude, entre outros. Cóntanos o exemplo dunha empresa: Aos traballadores pasáronlles un cuestionario para saber se estaban de acordo ou non co plan de eúscaro que ían pór en marcha. O 95% respondeu que si. Irastorza pensou: “Aquí está feito, se hai unha actitude así”. Poucas semanas despois de pór en marcha o plan de eúscaro, déronse conta de que algo fallaba; unha boa actitude, pero non se reflectía no uso do eúscaro. A motivación, a palabra máxica, veulles á cabeza e así comezaron a facer o camiño. O resultado teórico, é dicir, a tese doutoral, foi presentado polo lazkaotarra en xullo de 2010:Actitudes, comportamentos e motivacións dos traballadores e traballadoras euskaldunes do mundo laboral: do desenvolvemento do pensamento á consecución de obxectivos.

Unha das conclusións da tese é que unha cousa é a actitude (boa) do persoal ante o plan de eúscaro, e a outra é que se exprese en eúscaro en tarefas concretas.

Existe un indicador moi significativo: a terminología. Hai cen anos, na época na que dominaba o mundo rural, as ferramentas nomeábanse en eúscaro sen ningún problema. A industrialización deu un golpe na porta e desde entón eses instrumentos foron bautizándose en castelán. Cambiar a tradición centenaria non é unha tose de cabra. O cambio de costumes é moi complexo, as estruturas de motivación tamén son moi complexas. Este non é un plan de tres anos como viñamos ao principio. Eu estiven nove anos na mesma empresa e agora ségueo outro técnico.

Segundo o mito de outrora, a medida que os nenos e nenas da ikastola crecesen, o cambio na realidade do eúscaro sería da mesma medida. Hase visto que non cambiou na mesma medida e en menor medida do que moitos esperaban. Pasou o mesmo no mundo laboral?

Un dos puntos que tiñamos cando iamos vender ás empresas era ese: estas novas xeracións van cambiar a situación lingüística da empresa. Iso non é así.Se

alguén empeza a reivindicar o eúscaro, é a actitude dos traballadores e tamén das direccións, “Pois se queren que o fagan!”. Nótase

. Por exemplo, como vai cambiar a realidade na empresa un traballador que vén de fóra e que non é socio? A inundación non entra polo exterior e aínda que entra, non ten peso, dificilmente cambiará. A forza debe estar dentro. As novas xeracións veñen aprendendo eúscaro ao mundo laboral, non teñen inconveniente en comunicarse... pero a miña pregunta é: Fálase de eúscaro e cultura vasca nos centros educativos? Entón edúcase? Iso influiría enormemente.

Refíresche á conciencia?

Si, ou si quérese do desenvolvemento do pensamento. Se temos a cabeza desenvolvida nunha cousa, tocará o noso corazón e si o noso corazón está tocado, faranos dar uns pasos. Veñen da escola ao mundo laboral cunha conciencia débil. Aínda que veñan cunha gran conciencia, seguramente se atoparán cun gran vulto de pedra, pero quizá teñan as armas para canalizalo. Pero quen teña a linguaxe só como instrumento de comunicación... A incorporación dos vascos ao mundo laboral non supón necesariamente un cambio.

Outra das conclusións da tese é que a empresa fixou obxectivos e os resultados non son os mesmos si faise un seguimento externo ou non.

Na investigación comparamos
dúas vías: a vía indirecta da persuasión e a directa ou media. É certo que coa influencia externa obtéñense mellores resultados que sen influencias externas. É dicir, algo é explicar a intención ou o compromiso persoal, pero é suficiente? Co tempo démonos conta de que non é suficiente. Para acender a pota postural necesítase un lume que é a intención ou o compromiso. Podo darlle lume á pota, pero si non lle fago caso, queimarase, ou a saber que lle sucederá. O camiño que defendín na tese é o outro, o compromiso está ben, pero impulsaremos a reflexión sobre o eúscaro entre os traballadores e traballadoras. Co primeiro camiño conseguimos bos resultados, pero o percorrido é curto. Claro que se o traballador é concienciado avanzará, pero a maioría dos traballadores non é consciente, do mesmo xeito que na sociedade. Bernardo Atxaga distinguiu perfectamente as tres tipoloxías, patéticas, simpáticas e antipáticas –militantes que queren vivir en eúscaro, aínda que mostran unha actitude favorable, que non tentan vivir en eúscaro, e que teñen unha actitude contraria ao eúscaro–. Moitas veces buscamos o apoio dos patéticos, pero como tirar dos demais? Pois, polo menos, achegándose, falando con naturalidade e suavidade sobre o eúscaro. Parece paradoxal: falar sobre o eúscaro para logo poder falar en eúscaro.

Estás a falar de euskaldunes, non de castellanohablantes.

Si. Escoitei unha vez na radio: menos reflexión sobre o eúscaro e máis palabras. Por suposto, iso é o que queremos, pero non é o que ocorre. Nos nosos resultados habemos visto que quen reflexionan obteñen mellores resultados que quen non o fan. O motor vai seguir o seu camiño, pero cantos axentes podemos atopar nas empresas? Os vascos deberiamos ser motores nas empresas, pero é difícil facelo. De momento, deberiamos atraer a esa masa.

Até que punto afíxose o vasco a vivir no medo? é dicir: “Se fago eúscaro no traballo pode prexudicar o meu traballo; se non o sabe, sentirá incómodo...”.

Non sei si son medos, vergoñas... Este tipo de cuestións ponse sobre a mesa nas sesións de reflexión cos traballadores e traballadoras. Esta é a sesión de reflexión: un espazo para explicar as crenzas, opinións, ideas que cada un ten sobre a lingua. Ese é o mínimo que nós expomos. Se non se fala, é en balde.

Hai aproximadamente un ano tiñamos intención de facer cinco sesións dunha hora cos castellanohablantes nunha empresa. Eran “vascófilos” en castelán. A terceira sesión realizámola en xullo. A empresa ofrecía cursos de eúscaro, pero no últimos catro ou cinco anos ninguén se apuntou, non sentía presionado. En setembro, durante a matriculación, sete das oito persoas que participaban no grupo de reflexión sen que nós dixésemoslles nada, comezaron a aprender eúscaro. Que lles fixo dar este paso a estes traballadores? O factor máis importante parecíame o de achegarme a eles, darlles a oportunidade de compartir sentimentos e coñecementos.

Que investigarías a continuación?

A miña investigación foi totalmente cuantitativa. O que si faría cualitativamente é facer sesións de reflexión e recoller as opinións, actitudes, historias de vida dos traballadores e traballadoras.