O Observatorio Gaindegia organizou unha mesa redonda na sala Kutxa da rúa Arrasate de Donostia, sobre os retos socio-económicos de Euskal Herria. Estiveron presentes Eduardo Zubiaurre, presidente de Adegi, Mixel Etchebest, alcalde de Maule e membro do grupo Artzainak, e Mikel Navarro, catedrático de Deusto e investigador do instituto de competitividade Orkestra. Nas respostas ás preguntas do xornalista Carlos Etxeberri, constatouse que existen importantes fronteiras entre o Norte e o Sur para a cooperación económica, entre as que destaca o descoñecemento.

Como é a situación socio-económica de Euskal Herria na actualidade?

Eduardo Zubiaurre: Coa crise en 2009 produciuse un descenso importante na actividade económica, en torno ao 25% na industria, o que nos levou a padecer gravidade e algunhas situacións crúas nas empresas. Neste momento, ademais, o desemprego aumentou. Estamos a ver que territorios e empresas que antes eran competitivos afrontaron mellor a situación e onde non había esa competitividade a crise empeorou. Afrontamos os nosos retos con máis urxencia: a competitividade, a internacionalización, a innovación e as relacións laborais, se queremos saír con forza desta crise.

Michel Etchebest: En Francia tomouse outro camiño para acabar coa crise, o Estado dixo que “eu pagarei e os talleres estarán vivos”. O negocio reduciuse nun 30% e algunhas fábricas sufriron moito, pero en xeral houbo emprego nas fábricas, porque o Goberno decidiu pagar por iso. Eu creo que iso é escapar e que non dá un camiño recto nin san. O Norte vive da agricultura e os servizos, toda a costa volveu ao turismo. En Zuberoa, en cambio, temos industria, non grande, pero hai unhas 40 fábricas. Como vivimos esta crise? As fábricas máis sas son as que traballan en I+D e as que teñen produtos propios, as que son subcontratistas, porque o que non aparece claro nesta crise é que o traballo se vai a escorar cara ao leste, cara a China, e niso non podemos presumir.

Mikel Navarro: Vexo dúas variables principais: a inmobiliaria e a financeira. O primeiro non me preocupa tanto, porque é unha cuestión de dixestión do stock actual, pero o segundo si. Chegamos a un certo consenso para cambiar as regras do sistema e ao final parece que estamos a chegar a unha situación para manter o statu quo e non cambiar os espazos de poder, o que traerá unha gran hipoteca para o futuro.

Con todo, hai outros grandes cambios a ter en conta. Por exemplo, a evolución demográfica terá efectos indesconfiables na economía; e no aspecto tecnolóxico, as comarcas que puideron autogoberno tiveron vantaxes, porque a competitividade está nun plano “micro” e porque os pequenos talleres que conforman o noso tecido empresarial han podido desenvolver a innovación. Neste sentido, o pluralismo administrativo e institucional de Euskal Herria tamén podería ser unha vantaxe para profundar nas novas formas de gobernanza, como a colaboración público-privada. Por outra banda, existe unha visión errada da globalización, xa que a industria e os clústeres de explotación da economía mundial teñen cada vez menos peso e os servizos, máis grandes, pero dependen do mercado local. No ámbito do coñecemento, creo que hai unha opinión demasiado positiva sobre o nivel de formación da mocidade, non só hai que mirar o coñecemento, senón tamén os valores e as actitudes, e aí hai unha gran crise. Ademais, temos que superar unha endogamia terrible. E para terminar, temos unha contradición que aínda é irreparable co medio ambiente, xa que, evidentemente, o crecemento que tivemos até agora non é sostible.

Facer fronte ao global con pequenas cousas. Que papel pode xogar Euskal Herria aí?

I.V.A. : Debemos basearnos nos nosos puntos fortes. Hai sectores tractores, automoción, maquinaria… Pero tamén outros sectores que se poden desenvolver no futuro: mobilidade, enerxía, TIC… Se damos os pasos oportunos, podemos ter unha saída de aí cara ao futuro.

E pode haber complementariedades entre o Sur e o Norte?

I.V.A. : Persoalmente, non coñezo demasiado Iparralde, pero como comentou Michel, cada un deles vai necesitar unha estratexia diferente. As realidades que temos son diferentes.

M.E.: En canto á ordenación do territorio, Hegoalde é capaz de tomar decisións desde fai 30 anos, sobre todo no económico. En Iparralde non vivimos o mesmo mundo. A miúdo digo que se un taller quere vir a Aquitania, primeiro terá que pasar por París. Así está organizado o noso pobo, a política cambia, pero a administración non. O ministro de Mitterrand, Pierre Mauroy, iniciou a descentralización a duras penas, pero nos últimos dous ou tres anos estamos a ver como todo o poder volve estar en París. Que facemos? Non temos outro remedio que facelo nós mesmos. En Francia hai grandes talleres como Airbus, EDF e outros. E logo hai pequenos talleres como os nosos. Nós [No grupo Artzainak] somos sete empresas e a máis grande ten 50 traballadores, somos moi pequenos, non hai intermediarios. No Sur hai fábricas de entre 300 e 400 traballadores e pódense expandir por todo o mundo. Eu non vexo o futuro en Iparralde si non se crea unha rede de plantas intermedias deste tipo. Que facer co Sur? Elkarkidetza. Hai vinte anos que o tentamos; iniciamos un taller cun accionista de Hegoalde… Logo separámonos por diferentes estratexias. Eles eran de Euskadi, nós somos unha fábrica francesa. O reto para nós é como facer a colaboración.

M.N. : Eu son bastante pesimista. No mesmo sur falta a perspectiva territorial. Contamos con tres capitais totalmente interconectadas, pero con plans que se superponen e sen proxectos de sinerxía. Por exemplo, o Guggenheim podería alcanzar un acordo con Atapuerca, pero non hai visión para iso, e seguimos sendo totalmente locais. Se temos ese localismo no Sur, paréceme moi difícil superalo cunha fronteira de Estado; Iparralde apenas achega nada ás empresas do Sur, e si que xera moitas dificultades, polo que respecta aos contratos laborais, etc. Para iso, é mellor que se dirixan a países como China.

Serven para iso institucións como Biartean, fundadas polas cámaras de comercio de Baiona e San Sebastián?

M.N. : Eu non a coñezo, mal a partir de aí, porque non tivo o efecto suficiente. Pode ser unha iniciativa positiva, e todo o que se fai nese camiño chapeau, pero eu non vexo demasiados avances nese sentido.

I.V.A. : Con esta iniciativa preténdese ampliar a relación comercial. Pero vexo moi pouco movemento, estamos a falar de dous ámbitos económicos moi diferentes e si non ampliamos os puntos de interese será moi difícil. Eu sei que esta iniciativa é máis un intento de acceder ao mercado francés a través da Cámara de Baiona.

Parece que non hai complementariedades... nin intersectoriais?

M.N. : Por exemplo, o sector aeronáutico ha tido un certo desenvolvemento aquí, é un sector que podería interesar... pero a aeronáutica do Norte está a subir cara ao norte.

M.E. : É verdade que hai grandes diferenzas entre o Sur e o Norte: na capacidade de decisión, na forza económica... Pero temos outro límite: non coñecernos. Espero que o traballo que iniciou Gaindegia mantéñase durante moito tempo, porque imos atopar vías de colaboración. Hai poucas fábricas que chegaron de Hegoalde a Iparralde, e así entran no mercado francés. Si en Donapaleu hai unha fábrica procedente de Amurrio con 70 traballadores, constrúe infraestruturas ferroviarias, non tiña outro camiño que entrar na SNCF... Ao final, trátase dunha implantación industrial, e a industria veu a nós. Este é o traballo que leva a cabo Artzainak, xa que cremos que serán todos os demais: a afluencia, os servizos... Aquí ouvín que a produción non ten peso gehiegirik.Nik non sei si pódese vivir sen industria, non? Sería un exercicio interesante porque se se ve que se pode vivir, iremos a outro modelo de sociedade.

M.N. : Eu non quería dicir que a industria non sexa unha industria crave, referíame á globalización, e aínda que cada vez ten menos peso, a industria é imprescindible, porque arrastra ao resto de sectores. Con todo, o exemplo de imposición que vostede mencionou, é o que estableceu unha decisión da Administración, porque Francia decidiu que aquí hai que producir. A verdade é que, desde un punto de vista económico, hai moi poucas razóns que impulsarían a implantación dunha empresa do Sur no Norte.