Dise que aprender entre curas marca a vida.

Teño a impresión de que a revolución francesa mandou a moitos relixiosos a Gipuzkoa. Por exemplo, eu estudei en La Salle e tocounos recibir leccións diso. A nosa ou a escola nacional católica española eran as únicas opcións e, atrapados entre estes dous brazos relixiosos, dábannos patadas físicas e psicolóxicas por todas partes. Recoñezo que iso tivo unha gran influencia en min mesmo, e a verdade é que me dá envexa ver que a miña filla recibe outro tipo de educación. O constructivismo, etc. van ter os seus fallos, pero estou convencido de que a nosa educación relixiosa fundamentalista é mellor.

De forma consciente ou inconsciente, recibiriades educación musical na vosa casa. Non pode ser casualidade que o tres irmáns tivesen músicos.

E en todo caso, sería unha casualidade demasiado grande. Os nosos pais non tocaban ningún instrumento, pero como á miña nai encantáballe o son da man, apuntounos ás clases de moi pequeno. Pero as clases daqueles tempos eran moi duras, moi directivas, e a nós dábannos a volta. Aprendera a tocar moi ben, pero da mañá á noite, completamente farto, deixou de tocar, aínda que logo volveu empezar. Fermin pasou uns anos e tamén o deixou para sempre, aínda que nalgúns discos colaborou co son da man. O meu camiño foi máis curto, pasei tres ou catro anos e queimeime co método e o modelo de aprendizaxe. Hoxe en día dou clases de guitarra, e trato de ter en conta aos alumnos, pero entón non era así, para os profesores non eramos máis que unha matanza de carne. Menos mal que nos demos conta de que a música era máis que un toque de man.

Que era entón a música para ti?

A parte máis importante da miña vida. Eu tamén fago miña a frase de que o rock and roll salvoume a vida. En idades moi temperás, por influencias de irmáns maiores, empezamos a escoitar a Víctor Jara, Paco Ibáñez, Kilapayoun e compañía, así como música vasca ao estilo de Pantxoa e Peio, pero para min descubrir grupos como Deep Purple e AC/DC foi abrir a porta a un novo mundo. Lembra que aos 15 anos estiven en Inglaterra e volvín co libro de partituras de AC/DC e un pedal de distorsión MXR. Enchufaba a guitarra e o pedal no amplificador do meu irmán Jabier e gozaba de xeito abondo.

O aire que se respiraba na rúa puxéralle a ferver nas veas?

Na nosa zona empezou a saír unha chea de grupos punk e nós tamén empezamos a afinar os primeiros acordes de Kortatu. Todo estaba no punto de mira cando xurdiu o que algúns chamaron “Rock Radical Vasco” para vender máis discos. Naquel momento naceu unha onda xigante. As radios libres, os fanzines e os grupos de música tamén saían por baixo das pedras. O movemento dos gaztetxes tamén colleu forza aí, e nós empezamos a movernos sobre esa onda xigante. Era incrible, ir a calquera pobo e non se cantos concertos había, un movemento impresionante. Non hai que esquecer, con todo, que tamén houbo tempos moi escuros e duros, que sufrimos unha gran represión e que, a pesar de que hoxe foron tempos idealizados, non foi para tanto. A pesar dos bos anos, fixéronnos pagar unha peaxe moi cara.

Que lugar tiña o eúscaro en toda esa salsa?

É curioso que, do mesmo xeito que Natxo de Felipe ou Fermin, moitos dos que entón se mostraron fortes fosen euskaldunberris, ou que, como no caso de Ruper, perdan e recuperado o eúscaro. No caso de Kortatu teño claro que nos axudou moito empezar a cantar en castelán. Vendéronse 100.000 exemplares do noso primeiro disco, e aínda que moita xente nos acusaba diso, é innegable que o feito de comezar en castelán deunos unha base para máis adiante. Nós tamén eramos conscientes da nosa carencia, e aínda que Fermin anunciase que iamos facer o quinto disco en eúscaro, adiantámonos, e o noso cuarto disco, Kolpez kolpe, está en eúscaro. O eúscaro deume a oportunidade de vivir sensacións moi especiais. É moi especial que despois de máis de vinte anos falando en castelán co seu pai, empezo a falar en eúscaro. As nosas fillas tamén aprenden eúscaro, e pódese dicir que na nosa casa soubemos dar a volta á decadencia do eúscaro.

Naqueles tempos, había que ser duro da actitude que tiñades para movervos polo voso circuíto?

Non eramos kamikazes, pero como todos os de entón, tamén nós recibimos as hostias. Recordo que unha vez tocamos en Vitoria e os organizadores dixéronnos claramente que o que pasaba non tiñamos que suspender o concerto. Cargaban unha e outra vez os Grises e pegábannos a nós en honra do temón dos organizadores. Noutra ocasión, arroxáronlle unha botella de Fermin e, cando o vin tirado polo solo ensanguentado, me enfurecí e saltei ao público en busca do culpable. Os alemáns que estaban en primeira liña eran xigantes e a miña intención era dar un cabezazo ao culpable no centro do rostro, pero tamén vin que non chegaría a ese par. Deime conta de que unha rapariga tirara a botella, que pegara a Fermín involuntariamente e que tiña toda a vontade de axudarlle. Pensei que era un kamikaze...

Vostede tamén tería a vontade de axudar cando pechou a etapa de Kortatu e marchouse a Nicaragua o brigadista.

Pasei seis meses e aguantei catro. Fíxoseme moi duro, e con outras historias decidín volver. Aínda que os sandinistas aínda estaban no goberno, foi o último alento do movemento. Estabamos alí moita xente de Euskal Herria e de Europa, e dicir “Nicaragua sandinista” en Europa era unha maneira de conectar coa xente. Desgraciadamente, cando eu estaba alí, perderon as eleccións e volvín a casa bastante desesperado. Aquel fracaso electoral foi o principio do fin. Nós estabamos na fronteira con Honduras e a xente preguntábanos sen cesar por que non levabamos armas. Ao mesmo tempo, tiñamos vínculos moi estreitos coa xente do pobo. Polas noites, en torno ao lume, tiñamos a oportunidade de falar de moitas cousas, e iso non ten prezo. Non sei si é porque as situacións duras fan que os bos momentos sexan mesmo mellores, pero cando penso en Nicaragua vénme á cabeza o que dicían os nosos avós do servizo militar: os mellores e os peores momentos.

Á volta de Nicaragua, subiches con Negu Gorriak sobre a onda. Os concertos de Herrera dA Mancha ou o caso insubmiso de Mikel Anestesiia parecen ser ciencia ficción.

O paso do tempo leva cambios constantes. É inútil facer lecturas nostálxicas. Os tempos de Kortatu e Negur Gorriak non volverán. A día de hoxe, estamos nun momento político moi interesante e hai que exporse as intencións tendo en conta ese momento. Seguramente, si puxésemos a proba un proxecto tan tolo como o de Herrera dA Mancha, prohibiríano. Moitas cousas cambiaron. Naquela época, a causa vasca contaba cun respaldo moito maior no Estado español, e no caso da Anestesia, a forza do movemento insubmiso dábanos unha enorme lexitimidade. Pero desde entón choveu moito, e as asociacións de vítimas que entón non existían levantaron moitas murallas. Creo que a morte de Miguel Ángel Branco por parte de ETA provocou unha burbulla inesgotable que o dificultou todo. No Estado a loita pola liberación de Euskal Herria perdeu un gran apoio, a madeira agudizouse, e aos poucos foise impondo a filosofía da prohibición actual.

Algunha vez asustouvos unha prohibición ou a denuncia de Galindo?

Despois de Negu Gorriak, un día que tiñamos que tocar con Joxe Ripiau en Madrid, os seus amigos xornalistas avisáronnos de que se estaba abrindo un email que dicía “van actuar en Madrid os altofalantes de ETA”. Pensade na solución política que tiña Joxe Ripiau, pero aínda así foron romper o concerto, fixeron avisos de bombas unha e outra vez e montouse un gran movemento. Vendo iso, por suposto que pasas medo, pero no alarde de aquí pasei moito máis medo. O de Galindo é cousa doutro plano. Por unha banda, ves que a xente está contigo, disposta a defender, a axudar, a impulsar o teu proxecto, e por outro, xa sabes que Galindo está no allo e non ten moito que dicir. O feito de que os que saíron das nosas bocas puidesen ser asinados pola inmensa maioría da sociedade civil de entón deunos tamén unha enorme lexitimidade. A resposta que articulamos foi enorme, todos os grupos de Esan Ozenki ofreceron un concerto, unha fortuna... Foi moi enriquecedor, case digno de agradecer á súa Excelencia Galindo.

Aínda que hoxe en día se fala moito da produción de coches, vostedes hai tempo que viron a necesidade de crear Esan Ozenki, a súa discográfica.

Non é casualidade que o título de dous dos nosos discos dea a coñecer A nosa actitude e Idea. A nosa filosofía era reflectir a nosa posición e difundir as nosas ideas. Nese sentido, démonos conta de que nós tiñamos que controlar os pasos que dabamos e para iso necesitabamos unha ferramenta como Esan Ozenki. Pero hoxe en día as cousas cambiaron moito para as discográficas. Do mesmo xeito que Internet transformou o panorama político e económico, tamén o fixo o cultural, e hoxe en día é un elemento imprescindible para entender o mercado. O que se fixaba nos datos de venda era que a onda se ía a afundir na industria, e agora tentan sacar o diñeiro que sacaban dos seus primeiros discos dos concertos. Hoxe en día, os discos son só cartóns de presentación. Quen queira sacar diñeiro deberá moverse a cabeza e, por exemplo, para poder gañar o diñeiro que os de Elkar sacaban dos seus discos, terán que seguir adiante cun proxecto como Gu xira. Sen traballo e imaxinación non hai moedas, pero bo, creo que poden vivir con menos, podemos vivir, e por sorte ou por desgraza, así nos vai a tocar vivir.

Ademais da música, entraches no mundo do cine, do teatro e do libro, pero agora o que queres é a paternidade.

Pasei por diante de min antes de ser pai. Agora estou noutra fase, teño fillas pequenas, e paréceme moi importante estar con elas. Para iso abrín a paréntese para que non se pechase, e estou a tentar manter a miña cabeza en caseta by. Despois, poida que rebentase todo á vez, como unha botella de champaña que se estendeu despois de que se zarandeara. Non nego que me pasan moitas ideas pola cabeza, pero estou convencido de que debo dar prioridade ao meu traballo como pai. Pola contra non me compensa. Non creas que foi unha decisión fácil. O verán pasado aínda estabamos a tocar, e deime conta de que en casa non me levaba ben coas miñas fillas, non lles collía o punto. Por iso decidín facer unha pausa, pero non estou de vacacións. A paternidade pídeme moito tempo e esforzo, e sigo dando clases de guitarra. Pero a creatividade, como eu entendo, ten outras esixencias, no teu mundo, entrar na túa burbulla e mirar só ao teu, deixando fose todo o demais. A día de hoxe, non se que me vai a saír cando renove a creación. Creo que seguirei facendo cancións, pero non sei en que formato. Poida que colgue o meu traballo en Internet, poida que sexa gratis, poida que sáiame un libro... O tempo dirao.