Policarpo Fernández rodou en 1960 os barrios de chabolas dos arredores de Bilbao nunha curtametraxe titulada Bilbao ignorado. A directora Patrizia Muñoz viu a necesidade de recuperar aquelas imaxes de forza maior para darlle un uso útil: repensar a migración da época e da actualidade. Así nace Euskal Herria Bidean (2009), un documental de 22 minutos e medio. Muñoz debuxou dúas tempadas: por unha banda, as dos anos 1950-60. Era xente que chegara a traballar na industria, sobre todo desde os territorios do Estado español. Doutra banda, céntrase na inmigración dos últimos anos, inmigrantes que se achegaron a todo o mundo para exercer profesións diversas. “Os tempos e as persoas son diferentes, pero a impresión que me quedou é que as vivencias son parecidas. Por exemplo, tiveron que construír chabolas na década dos 60, e hoxe en día a vivenda segue sendo un dos principais problemas, xa que moitas persoas viven hacinadas nun mesmo piso. En definitiva, aínda que os contextos sexan diferentes, as persoas e as épocas, deixar atrás o teu territorio e a túa familia xera moitas veces experiencias parecidas”, explica o director.

Para falar de cada época, Muñoz elixiu a un entrevistado, un local, outro inmigrante: O sindicalista e exdiputado Periko Solabarria lembrou a década dos 60 e subliñou a colaboración e a solidariedade que xurdiu entre os inmigrantes e os aldeáns para saír adiante naqueles momentos tan duros. Pola súa banda, a colombiana Luz Amparo Pemento fala da situación actual: das razóns que teñen os inmigrantes para abandonar os seus países de orixe, da tendencia dos gobernos a crear con eles guetos a miúdo, das precarias condicións das mulleres inmigrantes, das posibilidades e motivos de arraigamento no País Vasco… Pemento é a responsable do albergue Pousada dos Abrazos de Bilbao, onde se reúnen e apoian.

Entre outras cousas, o obxectivo de Patrizia Muñoz foi recuperar a historia que nos pertence, “porque moitas veces nos custou penetrarnos de onde vimos”, e o documental é unha homenaxe a toda esa xente que vén de fóra. Trátase de reflexionar sobre a situación das persoas inmigrantes de hoxe en día, que van ser pais das novas xeracións, xa que a migración é un fenómeno que se vai a dar e vaise a dar de forma continua. Pero, sobre todo, a película pretende ser un instrumento de reflexión e debate: “É dicir, o documental non é un traballo feito como tal, senón unha ferramenta para pensar en iso”. E nese sentido, ten que servir aos nativos para reflexionar e darse conta de que no mundo non só somos brancos e europeos, senón tamén aos inmigrantes, “para que saiban que algúns de nós somos fillos de inmigrantes e que esa historia é nosa”.

Achegas e quebradizos de cabeza

No
documental Periko Solabarria hai palabras de admiración e de agradecemento para os inmigrantes dos 50-60, “porque foi unha xente que fixo unha gran achega a este país. Foi xente moi xenerosa, moi útil, loitadora e amiga. Enriquecéronnos moitísimo e seguirán enriquecéndonos”. Luz Amparo Pemento subliñou na película que esta achega, que se fai en ambas as direccións, é importante porque hai que construíla de forma conxunta. Pero non todo é cor de ouro: a convivencia non sempre é fácil, entre grupos tan dispares xeograficamente e socialmente, “e hai experiencias malas, por suposto”, recoñeceu o colombiano. A miúdo, o inmigrante tamén lle trae dor e desconsuelo, porque deixar atrás a súa terra natal, a súa familia e a súa vida anterior é difícil, e iso é o que cre que hai que entender, segundo Pemento. Se chegan desamparados, sen redes sociais, quizá non o constrúan, non respectarán a nova sociedade, e poden xurdir problemas. A detección destas situacións parécelle fundamental.A

mensaxe do documental, no entanto, é optimista e xorden dúbidas ao director: “Nun documental deste tipo, dada a súa duración e estrutura, quero que a mensaxe que se transmite sexa positivo, porque ademais está claro que as persoas inmigrantes achegan, pero tamén é certo que o fenómeno é moito máis complexo na vida cotiá. Neste sentido, o traballo ten límites, non é unha análise exhaustiva, e debe ser unha oportunidade para un debate máis íntimo. Á fin e ao cabo, é un grupo moi heteroxéneo o das persoas inmigrantes, e as experiencias tamén son variadas, porque a migración actual é un proceso

global”. Nós mesmos, segundo Muñoz, temos unha percepción moi diferente en función da orixe dos inmigrantes, e esa é a acollida que lles facemos. “Vivimos xuntos, pero non sei en que medida tocámonos, xa que, aínda que estamos unidos, cada un está no seu mundo, con frecuencia hai paredes invisibles”. E a convivencia é o camiño? “Non o sei, pero polo menos coñeceremos máis á outra. Entenderémonos mellor, ou quizá non, pero teremos máis información sobre el, saberemos que existe, que vive no noso barrio, e comprenderemos que o inmigrante non é só o que vemos na televisión, só un número”.

Situación local

Nun
ano, o documental tivo un movemento importante. Estiveron en moitos pobos ao longo de Euskal Herria e producíronse debates moi interesantes. No terreo, cada pobo e cada comarca levou o seu coloquio a experiencias con inmigrantes, segundo explicounos Patrizia Muñoz, e foi palpable a cantidade de experiencias que recibiu. Que a pena, o documental e os diálogos non atraeron aos inmigrantes tanto como queren, porque é fundamental escoitar tamén a súa opinión.Por exemplo, a reflexión sobre o futuro da colombiana

Luz Amparo Pemento: “Creo que no futuro a función da inmigración será moi produtiva e grande, porque estamos dispostos a achegar, e nós achegamos bastante, non só o traballo, non só as mans e o corpo de traballo, senón unha cultura, os valores, o desexo de unir, o desexo de ver o que hai aquí e de descubrir o que eu podo achegar e o que podo achegar, de construír nesta nova sociedade. A vontade de construír xa non é pouca, tráenos moitas experiencias vitais, pasos difíciles, duros para a sociedade, pero tamén enriquecedores”.