Fai catro ou cinco anos empezou a contar contos, despois de retratarse no ensino. Como é iso?

Sendo profesor en Hazparne, o meu traballo consistía en ensinar eúscaro e inglés. O principio foi moi difícil, xa que polo menos en eúscaro non tiñamos programa. O programa era facer teatro. Aos poucos fomos adquirindo o costume de crear e dar teatro. E hai que dicir que daba un empuxón enorme aos nenos. Valorábanse a si mesmos en eúscaro, e iso foi moi positivo.
Cando collín a retreta, preguntoume un pai, que é o narrador, si podía facer algo, que había moita demanda e que se necesitaba xente. Así empecei e gustoume.

Es autodidacta?

Traballei un pouco con Koldo Ameztoi, logo en varios grupos. Tamén estiven no sur, escoitando e contando. Por exemplo, en Getxo, onde se celebra a Semana do Norte. Alí traballei cos nenos máis grandes e conteilles historias de adultos... En Iparralde os contos son para os txikis, non pensan que para os adultos tamén hai algo que contar, que hai historias incribles. O bertsolarismo ten máis sombra, máis fama, e apaga outras actividades, tamén o conto.

Que é o máis difícil para ti?

Traballar cos máis pequenos. Desde o punto de vista psicolóxico non as coñezo demasiado, móvense, nunca sabes onde están, mesmo hai máis dúbidas para elixir os temas. Con todo, fágoo e sempre se aprende algo. Vou ver, pregunto onde está a pregunta.

Hai de todo no teu repertorio: os contos populares, os autores máis coñecidos e os que ti inventaches.

Nunca se pode dicir que todo o conto é teu, sempre hai alguén a quen coller: o principio, esa referencia...

Tamén os escribirás.

Así é. Teño un amigo que nunca escribe contos, pero eu fun profesor e iso é o que necesito. Ese é o meu erro. Teño que escribir a historia para que quede ben definida, ou para que tome en serio... Despois, cando teño a historia, ocorre que se poden acumular até dez variedades desta historia. No verán, por exemplo, traballei con adultos, pero para nenos non. Durante este tempo, esquecín un pouco os contos infantís e tiven que escribilos de novo, de maneira descoidada e rápida, si queres, nun chatarrón, pero por escrito. Esa é a miña maneira.

Pero non as publicas.

Non.Na revista Herria escribo historias de cando en vez. Co alcume de Joanes Bordazar, tocamos un grupo de seis. Trátase de historias para adultos que teñen, sobre todo, a Deus, á xente e á vida, e tamén á moral. Non me gusta que nos saquemos a moral sen máis. Prefiro dala a través dun exemplo, ou a modo de conversación, prefiro situarme nalgún sitio, na cociña, na casa dos vellos...

Ten boa memoria?

O o noso non é cuestión de memoria, parécese á película, unha cousa tráeche a outra. Nunca o fago de memoria. Primeiro escribo para lembralo, como dixen antes, pero logo esqueces a fórmula. Ten vostede unha pista e séguea. Por exemplo, coñecerás ben o camiño da túa casa ao traballo, e tombado na cama, cos ollos pechos, podes refacelo, chegas a un lugar, xa sabes o que vén. Nas historias ocorre o mesmo.

Adaptas o dicionario, as expresións, o nivel de eúscaro ao lugar onde chegaches, ao público que che visitou, e moitas veces en marcha, como vin. Coñece ben o País Vasco.

Nunca se coñece ben. O Batua axuda. Na costa, por exemplo, non lles importa un molde ou outro. Pero en Donapaleu ou en Baigorri non lle gustan demasiado. Alí dan máis importancia á linguaxe, ao dialecto, ás súas expresións, e é certo que para adaptar a historia, para sentila como a nosa, a linguaxe tamén ten que ser o noso.
Na cidade o eúscaro é da rúa, agora, confuso. Eu normalmente teño iso, o que nos deu o batua, vexo que esa mestización é boa, paréceme que todos nos enriquecemos. Pero non todos son da mesma opinión, “porque é unificado iso é alleo, é español”, diranche. Pero, en verdade, cada vez menos. O xornalismo axuda moito, a televisión, rádioa... créase hábito e apréndese, especialmente o vocabulario. Quizá o verbo é o que non entra.

Tamén arranxas historias segundo a idade.

Xa fixen a clasificación
bastante ben, pero aínda así se dan as sorpresas. Ás veces pídennos un tema, como o outono, un recital intensivo, e así adaptamos a lista. Pero se cadra non entra unha historia, sexa o que sexa... É unha sensación moi mala, moi dolorosa: fallar e en eúscaro! Ocórreme mesmo cando falo en francés, pero non me desbaste, dáme igual, considéroo parte do oficio. Pero en eúscaro, oi-oi.

Que se fai nestes casos?

Dar unha volta e cortar o acto. Ás veces téntalo, queres recuperalas, pero é inútil, é mellor acabar. Non é moi frecuente, con todo.

Fas aos nenos parte do relato.

Fágoo en forma de teatro. Fágolles preguntas ou lles dou pequenas frases. É moi bo para impulsar e practicar o eúscaro. Si un neno entra no xogo, os demais entran e falar en eúscaro é moi bo.

En
moitas ocasións traballa en escolas bilingües. Como ves aos seus nenos, a súa linguaxe?

Creo que hai bastante, os pais e a maioría dos nenos queren estudar, pero logo o horario é moi pequeno e non se practica fóra da escola. Non creo que estea en boas condicións.
Non tomamos bos camiños. Si quérese aprender euskera e utilizalo, debería ser como nas ikastolas. Logo dirán que despois de catro anos non aprenderon moito. E o de sempre, como en casa non falan, din que hai que organizar isto e o outro, que hai que impulsar o eúscaro fóra. Os das ikastolas tamén.
Pero nas mediatecas, cando se organizan contacontos ou outras actividades, a xente non se move, ou moi pouco.

Tamén utilizas murais e outros elementos: carafio reais, castañas, trigo...

Cando o nivel de linguaxe é moi baixo, necesítanse debuxos. Aínda que non falen, sempre entenden algo. En calquera caso, tentamos facer os contos interactivos.