Aos 4 anos, os profesores de Paz de Ziganda identifican a nenos con dificultades na linguaxe, a atención… para que poidan ser vistos posteriormente pola doutora en neurociencias María López. O español López é especialista no desenvolvemento do cerebro infantil e vén todos os anos á ikastola de Villava: Ve aos nenos á idade de 4 anos, ao comezo do curso; volve ao final dese curso para saber si melloraron os seus consellos e exercicios; e volve aos 5 anos para analizar os resultados da evolución. En total tres veces, ao dar o salto a Primaria, á lectura e á escritura, para que o que era unha pequena dificultade non se converta nun grave problema. “O noso tesouro é que María identifica moi ben o que lle pasa ao neno, e ese é o punto de partida para unha atención personalizada. É unha gran vantaxe para os profesores, porque moitas veces non saben exactamente cal é o problema que ten o neno, e María aclárao enseguida”, explica Iñaki Erroz, director do centro.

Para empezar, López estuda o desenvolvemento fisiolóxico do neno, é dicir, si ten problemas de saúde. Si as plantas ou mocos prodúcenlle problemas de audición, si o problema do alumno que non presta atención non é o da inxesta excesiva de azucre, chocolate, Coca-cola… se a coordinación respiratoria ten a culpa da dificultade de falar…

Unha vez afirmado que non hai problemas fisiolóxicos, o doutor analiza o aspecto sensorial nas neurociencias, é dicir, si o neno está ben conectado co mundo no campo visual, auditivo e táctil. Si ten un problema visual, non o pintará a gusto; si non o escoita, estará desconectado e non comprenderá as regras do profesor; e si ten problemas táctís, por exemplo, si é hiposensible á dor, golpearase sen darse conta, será torpe, quererá tocalo todo e terá problemas para pintar ou escribir. Como veremos máis adiante, non se trata de ver ben, escoitar, tocar, senón de ver, escoitar e tocar o que o cerebro procesa e interioriza.

O último paso sería o físico; estudar a psicomotricidade do neno. Dispón dos medios axeitados para a coordinación, o equilibrio, a postura do corpo, a localización do corpo no espazo, a coordinación do ollo e a man?...En
palabras de López, é importante asegurarse de que a información que entra no cerebro teña a mellor calidade posible, xa que a esa idade están a desenvolverse todos os sistemas sensoriais do neno: “Eu non estou preocupado polo desenvolvemento intelectual, para que se dea ese desenvolvemento miro todo o anterior, as bases. Si o cerebro está ben organizado, será fácil o desenvolvemento intelectual, o proceso de aprendizaxe, e si non o hai, difícil”.

Como detectar os “obstáculos” cerebrais?

 

María López realiza avaliacións neurofuncionales para saber si o neno ten un desenvolvemento cerebral propio da súa idade. Por exemplo, si unha neno tumba a cabeza para debuxar sobre a mesa, pode estar a borrar un campo visual, porque ve as imaxes en movemento, porque non coordina ben os ollos esquerdo e dereito (ambos os campos visuais): “É coma se unha pata puidese dar patadas á outra mentres camiñaba, un ollo dálle patadas á outra, un ollo vai ao carón e o outro a outro, ou saltando, ou un máis rápido que o outro…”. En relación coa vista e a motricidad, o neno pode ter movementos oculares inmaturos e debe traballalos para que poida facer un seguimento das cousas cos ollos e non con todo o corpo ou co pescozo, xa que pola contra acabará lendo movendo todo o corpo.O

oído, en cambio, móntase como una radio no cerebro e é o primeiro que o neno ten que aprender a acender e apagar o oído. Hai nenos que o acenden e apágano sen saber moi ben cando, teñen o botón desconectado na clase e non escoitan ao profesor. Outros teñen problemas para atopar a fonte de son, porque temos que buscar a fonte nun campo de 360 graos, pero a vista alcanza os 120 graos. Por exemplo, si temos un profesor detrás e temos dificultades para identificar si a súa voz vén da esquerda ou da dereita, pérdese máis tempo en definilo e pérdese información. Tamén é importante controlar o volume: os hiposentíficos necesitan falar máis alto do normal, e os hipersensibles, que empezan a chorar enseguida en lugares onde hai ruído, fano máis baixo. En caso de ter problemas para filtrar sons, non serán capaces de deixar fose os sons que non lles interesan e centrarse na voz do profesor: “De todos os estímulos auditivos e visuais que hai na aula, o neno ten que quedar co profesor, coa lousa, pero se non sabe separar o que é importante e o que non o é, meteráselle todo na cabeza, unha chea de ruídos, e iso é un caos, moita información non organizada. Isto fará que o neno non poida apagar a radio na súa cabeza directamente ou que a información que reciba sáquea desta maneira: moito e sen organizarse. O meu labor é asegurar que a entrada de información proporcionarase da forma máis

organizada”. María López quixo deixar claro que ela non traballa cos ollos nin cos oídos, senón co que os ollos e os oídos envían ao cerebro. “Ás veces os pais ou os profesores sospeitan que o neno non o ve ben, lévao ao oftalmólogo e este dilles que non ten nada. Non ten nada nos ollos, pero iso non quere dicir que o cerebro faga ben o seu traballo, a imaxe vai percibir ben os ollos, pero a atención visual, a percepción do espazo, a memoria visual, a conexión entre ver e escoitar… poden estar mal. O problema pode estar no procesamiento da información e o cerebro debe adestrar”. Pero como?

Unha vez detectado o problema, que facer?

 

Prepárase
un programa de estimulación en dúas direccións: por unha banda, exercicios para traballar en equipo na ikastola (por exemplo, psicomotricidade) e por outro, exercicios para traballar en casa (por exemplo, estimulación visual específica). Para concretar estes segundos, López reúnese cos pais de cada un dos nenos observados. Ademais, cada curso ofrece unha charla en Paz de Ziganda: unha para os pais e outra para os profesores.

De feito, o profesorado recibiu formación neste campo e nos exercicios que se realizan na ikastola todos os alumnos e alumnas participan diariamente en Educación Infantil. Así, non é estraño que en Paz de Ziganda os nenos atópense de poutelas para estimular a vista. Desta maneira, poden comprobar si teñen unha boa converxencia visual na distancia á terra e traballar esa converxencia para que estea cómodo á distancia visual que o neno necesita para ler despois. En canto á audición, teñen un programa especial: cunha máquina, en dez sesións, filtran aos nenos numerosas frecuencias en diferentes volumes, non para analizar canto ouven, senón como o escoitan. O aparello permite ao alumno adestrar ou estimular o seu oído. “Cambiar o chip dos profesores foi importante; de feito, un neno de 4 a 5 anos quere aprender, coñece o mundo, está estimulado e é difícil ser preguizoso a esa idade. Por tanto, si non o fai, será porque ten un problema, porque non está cómodo”, explicou Gemi Sorabilla, orientadora da ikastola.

O proxecto, que arrincou hai dez anos, contou cun importante investimento e unha aposta polo mesmo. “Sempre tivemos grupos de apoio, pero por exemplo, si o alumno lía mal, dabámoslle máis lectura e empezamos a traballar co programa de estimulación para ir á base do problema. De feito, normalmente adóitase apoiar nas saídas de información, porque cando un alumno ten problemas nos estudos vese na saída: le mal ou fala, ten dificultades para escribir… pero realmente o problema está na entrada de información, como escoita, o alumno que ve, como se move”, subliñou Sorabilla. Paz de Ziganda ten máis de 1.000 alumnos, ao redor de 150 de 4 e 5 anos, dos cales María López adoita ver a uns 15 nenos ao ano, mesmo algúns de fóra do centro a petición dos seus pais. Con esta iniciativa, os resultados foron moi satisfactorios: a taxa de desenvolvemento cerebral da maioría dos nenos que recibe a madrileña é do 70-80% –sería o 100%–, e tras o tratamento é do 95-97% de media. Hai, por suposto, problemas de desenvolvemento máis graves cos que se segue traballando na Educación Primaria, máis que intelectualmente, estimulando o cerebro.

A importancia da prevención

 

Se nos fixamos as bases para un bo desenvolvemento do cerebro, fixemos un traballo impresionante, e facelo nos 0 a 6 anos é fundamental, xa que é entón cando o noso cerebro ten a máxima flexibilidade. Estas dificultades poden corrixirse mesmo cando son máis maduras, pero son moito máis complexas, porque non é o mesmo recibir o cerebro cando está no mellor momento do seu desenvolvemento, ou cando as cousas xa están organizadas e “decididas”. Segundo López, a inmensa maioría dos mozos que non obtiveron o título de Educación Secundaria Obrigatoria non o conseguiron nin porque se converteron de súpeto en parvo ou en rebelde, senón porque desde que tiveron que enfrontarse ao primeiro número ou letra tiveron dificultades. “Son nenos que nunca aprenderon a ler ben, que sufriron moito na infancia, e a pelota faise cada vez máis grande”. E fóra da educación, tamén pode estar aí a base doutros problemas. A doutora considera que moitos casos de hiperactividade por atención deficitaria están relacionados co desenvolvemento da infancia. Por todo iso, a prevención é imprescindible.