O congreso Euskal Hiria celebrado en novembro de 2009 no Palacio Euskalduna de Bilbao apenas tivo cabida nalgunhas liñas nos principais medios de comunicación. Neste Congreso, con todo, o Goberno Vasco presentou o borrador das directrices que regularán a política territorial para os próximos anos: Directrices de Ordenación Territorial (DOT). Entre outras cousas, dá máis importancia ás plataformas loxísticas e á mobilidade. As

DOT actualmente en vigor foron creadas en 1997 co obxectivo de servir de referencia aos plans de ordenación da CAPV, tanto sectoriais como parciais. Se un Concello quere facer un polideportivo, unha Deputación unha estrada, ou o Goberno Vasco un parque natural para o lecer, todo iso tendo en conta o que pon nas DOT. As DOT dan unha funcionalidade a cada poboación, turismo, vivenda, residuos, auga, infraestruturas, medio ambiente... Con todo, estas artimañas pasaron desapercibidas.

Hora de revisión das directrices

As
DOT teñen que ser revisadas ou readaptadas cada oito anos por lei, e o Goberno Vasco ha comezado a facelo. O director de Ordenación do Territorio, Alfonso Sanz, dixo que hai razóns para levar a cabo a remodelación: “A estrutura do noso territorio non cambiou na base, pero nos últimos anos xurdiron retos que non existían cando se escribiron as DOT: cambio climático, innovación, reciclaxe de residuos...”. De momento, só pódese acceder ao informe de reflexión chamado Revisión Euskadi.net, presentado no

Congreso de Bilbao. Vegara ten experiencia neste campo, xa que escribiu directrices territoriais de varias comunidades españolas a través da empresa Taller de Ideas, entre as que se atopan as actuais da CAPV. Pola súa banda, Veiga recibiu o Premio Europeo de Urbanismo 2006 co proxecto Euskal Hiria Net. Á vista destes antecedentes, os expertos miraron con lupa a Revieta, documento no que se pode considerar a filosofía da próxima LAA. A teoría básica da

Fundación Metrópoli é o “mundo das cidades” e o proxecto realizado para a CAPV reflícteo: Euskal Herria sería a “rótula” dos eixos Milán-Lisboa e París-Madrid. En consecuencia, o informe outorga gran importancia ao desenvolvemento de infraestruturas de transporte e loxística (TAV, superpuertos, novas autoestradas...). Ademais, a informe fala da innovación e da “sociedade do coñecemento” para facer fronte á competencia “global”.

Con todo, segundo Alfonso Sanz, Berriskusketa non substituirá ás anteriores DOT, senón que “as actualizará e ampliará con novas propostas”. Por exemplo, nas directrices anteriores tamén se definía o “Sistema Polinuclear das Capitais” e a reconversión actual reforzará esta figura, pero tamén se trata de “unha rexión urbana policéntrica” máis “equilibrada, diversa e interconectada”, segundo Sanz.

Críticas á revisión

Colectivos sociais, partidos e sindicatos pasaron por encima das palabras e conceptos urbanísticos de Berriskusketa. A consecuencia é que as novas directrices impulsarán a cidade e priorizarán as infraestruturas. No blog crítico Hiripublika, dedicado á disciplina urbanística, escribiron o seguinte sobre o Sistema Polinuclear das Capitais: “As capitais, os vértices do sistema, convértense na orixe e o destino das principais actividades, e a obsesión é entón reducir a distancia entre os vértices”. Os membros deste blog explicaron que nin as directrices de 1997 nin a reconversión actual teñen en conta ás rexións como estrutura orgánica e converteron o territorio interurbano nun mero “campo de transición”. De feito, unha das principais críticas do sindicato EHNE á reconversión das directrices

é que converterá aos territorios rurais en espazos de “lecer”: “Van encher o territorio de cemento e cemento –di a avogada do sindicato Iratxe Arriola–. Temos 240.000 hectáreas dedicadas á agricultura, e necesitariamos catro veces máis. No ano 2000 hanse artificializado 26.000 hectáreas e en 2009 foron 56.000... Isto é incompatible co modelo alimentario que necesitamos”. Segundo Arriola, os pobos máis pequenos sairán con estas DOT dos afectados, “o sistema polinuclear traeralles unha gran perda de personalidade”. Pero as críticas de EHNE non se limitan a iso. Segundo explicou o sindicato, quen remodelaron as DOT prevén un mercado “global” por encima do “local”, e dado que o fluxo entre rexións incrementarase, “haberá que construír novas infraestruturas de transporte, cada vez máis compactas e con maior capacidade”. EHNE pon como exemplo o que se propón para o aeroporto de Bilbao. O informe de Vegara avisa dun gran hub –anglicismo para referirse aos aeroportos nos que se realizan numerosas transferencias– intermodal neste aeroporto, relacionado coa estación do TAV e o porto marítimo.O

Goberno Vasco nega que a remodelación acelere o proceso de urbanización: “A revisión sinala expresamente que o mantemento do uso actual é o máis desexable para as zonas rurais”. Ademais, Alfonso Sanz explicou que a remodelación non propón a construción de grandes infraestruturas xa existentes, senón unha mellora da “funcionalidade e integración” das actuais. Ademais

da reconversión das DOT, moitos cuestionaron a súa aplicación até agora, alegando que se utilizaron para fins xustos e contrarios aos que naceron. Dani Maeztu, experto en temas medioambientais e membro de Aralar, criticou duramente o desenvolvemento das directrices que se desenvolveron até agora. Na súa opinión, as DOT “son como ter un Quixote en chinés”. Di Maeztu que tiñan esperanzas de que coas DOT traballásense estratexias de mantemento dos espazos rurais: “Pero os plans sectoriais que deberían regular estas cuestións non viron a luz. No seu lugar, as DOT serviron para apoiar as actividades que alimentan o actual modelo de desenvolvemento”.

Como se realizou a participación?

O
Goberno Vasco ha dado a coñecer a reconversión das DOT entre as institucións: o Consello Asesor de Política Territorial, o Foro de Expertos, o Foro Municipal... De momento, a única oportunidade aberta para coñecer a remodelación das directrices foi o congreso Euskal Hiria que se celebrou o ano pasado en Bilbao. A escasa participación da cidadanía foi moi criticada por quen se opoñen a esta remodelación. No entanto, o Departamento de Planificación Territorial sinalou que o proceso aínda non comezou e que a participación cidadá aínda non se abriu, “iso farase no seu momento”, dixo o director, Alfonso Sanz, quen engadiu que para iso utilizaranse “as novas ferramentas de traballo actuais”.

Antes de completar a Revisión de Directrices, o Departamento de Medio Ambiente encargou un informe a cinco expertos para coñecer a evolución e valoración das DOT. O Goberno Vasco di que estes informes foron tidos en conta para a revisión da OPE. Todos os expertos coinciden en que as DOT teñen unha gran importancia para levar a cabo a política territorial e na necesidade de reconversión. Con todo, estes informes móstranse máis rigorosos con algunhas observacións. Por exemplo, segundo o catedrático de sociología Jon Leonardo, até agora saltáronse as normas para protexer os espazos rurais: “Desta maneira, os nosos pobos rurais convertéronse nun espazo para durmir de alto standing”. O profesor da UPV/EHU José Allende tamén fala da necesidade de recuperar os solos agrícolas e da máxima de “produción local, consumo local”. As

DOT non se “cambiarán”, senón que se “remodelarán”. En consecuencia, os pasos a dar son moito máis sinxelos: unha vez definidos os puntos a modificar, e tras pasar polo Consello de Goberno, aprobarase por decreto. Segundo explicou o Departamento de Planificación Territorial a este semanario, podería transcorrer ao redor dun ano ata que se culmine toda a tramitación.