Cambio, cambio, cambio… O PSE prometeu unha Euskadi diferente aos electores constitucionalistas da CAV na campaña electoral do ano pasado. Despois, tras a súa chegada a Ajuria Enea, Patxi López referiuse unha e outra vez ao mesma lema: É o eixo dos beneficios que o seu goberno está a achegar, o cambio feliz. Tal e como estaba anunciado, EITB foi un dos organismos públicos que empezou a sufrir o cambio de forma máis rápida. O resultado é ben coñecido: neste ano pasado, a medida que a grella de ETB –imos deixar para outro lado a análise da radio– ía cambiando con respecto ao que estaba na era jeltzale, as críticas chegaron case por todos os recunchos ao relatorio de Alberto Surio. A

reportaxe céntrase no feito de que a metamorfose da liña editorial de ETB produza xa suficiente tinta para encher unha piscina olímpica. Convén lembrar, con todo, que ninguén debería sorprenderse por estes cambios. O lóxico nun sistema no que os medios de comunicación públicos son tan dependentes do Goberno de quenda, é iso. Con todo, o problema agudízase cando o cambio reduce a calidade do produto, medida con criterios suprideológicos. E ese é o tema desta reportaxe.

A relación entre ETB e as produtoras

Antes de nada, aclaremos un pouco de que estamos a falar. É sabido que unha cadea de televisión, pública ou privada, non pode crear por si soa toda a programación que emite no seu día. Un modelo que non se podería manter economicamente. As televisións necesitan das produtoras, pero tamén ao revés: o sector das produtoras, non todas as produtoras, necesita da televisión. Dos dous sentidos desa simbiose, un é o establecido pola lexislación, polo menos no Estado español e nas cadeas públicas. Así, ETB está obrigada a ser o soporte, tractor, do sector audiovisual vasco. A lei española do audiovisual, vixente desde maio, ratificouno e reforzado en parte, ao aumentar as porcentaxes que as televisións deben destinar ao financiamento de novos proxectos, aínda que nalgúns casos produciuse un retroceso. A cuestión é que esta medida, en si mesma, non libera ás produtoras da angustia.

O sector audiovisual é xeneroso na CAV. Cando dicimos que hai moitas empresas, non que vivan na espuma. É o contrario, salvo excepcións. Todos os profesionais da zona consultada, cada un cos seus matices, coinciden en que hai demasiadas produtoras. A propia televisión fai que a CAV teña un gran sector audiovisual, pero a vaca non dá leite para todos, xa que só ten catro ubres. Noutras palabras, ETB non pode emitir máis de 24 horas ao día. A isto hai que engadir que os seus ubres son relativamente pequenas: por unha banda, a crise provocou unha redución orzamentaria e, por outro, ten unha serie de programas de longa duración á grella, que consomen moitas horas que non poden aproveitar outros tenreiros. E en terceiro lugar, a obrigación de impulsar o sector non implica que ETB dea para comer a todas e cada unha das empresas.

ETB, esencial para as produtoras

É
fácil deducir que neste contexto non todas as produtoras producen produtos para a televisión. Algúns teñen como único campo de traballo o cine, outros os dous, e algúns dos máis pequenos nin un nin outro: viven dos poucos pans que quedan fóra del. Hai máis de 60 empresas no País Vasco –poucas en Navarra e case ningunha en Iparralde–, e preto de dous terzos pertencen á asociación de produtoras IBAIA, a maioría das que traballan para ETB. Segundo o presidente de IBAIA, Joxe Portela, “a maioría das produtoras din que non é bo que haxa tantas empresas para o sector, xa que non hai grandes produtoras. E moitos saben que para eles é imposible empezar a crear produtos para a televisión”. En calquera caso, Portela di que o sector come sobre todo de ETB. Tamén parte do financiamento necesario para facer cine, á fin e ao cabo, sae do peto da televisión.

A Asociación de Produtores Vascos (APV) reúne a un terzo máis das produtoras vascas. Os que traballan no cine son os grandes protagonistas, pero o mundo da televisión non lles é alleo. En palabras do presidente Carlos Juárez, “o número de produtoras que hai aquí é impresionante, a remodelación que sufriron outros sectores está pendente en Euskadi. A lei obriga a ETB a ser o motor do audiovisual na CAPV, pero con tantas empresas temos que empezar a ser conscientes de que temos que traballar con criterios de competitividade e non podemos vivir dunha única cadea de televisión”. Para Juárez, a solución é competir no mercado nacional. Os responsables de varias produtoras vascas dixéronnos, con todo, que se trata dun traballo inmenso e con moi poucos resultados. As grandes cadeas privadas son sobre todo un campo prohibido, xa que só traballan cunhas poucas produtoras con sede en Madrid. Dificilmente aceptan novas ideas externas.

Unha nova era

Neste
contexto produciuse o cambio de dirección de ETB, hai catorce meses. As primeiras medidas adoptáronse con rapidez por parte do equipo de Alberto Surio, non con poucas polémicas, pero a programación, en xeral, tardou máis en empezar a notar o cambio. Entre outras cousas, porque tiñan que respectar os contratos asinados pola anterior dirección coas produtoras de produtos. As

produtoras recibiron información directa das intencións dos responsables de ETB no mes de febreiro deste ano. Segundo explicounos o presidente de IBAIA, Joxe Portela, “chamáronnos tanto a nós como á OPE a unha reunión onde nos dixeron que cambiarían a política até entón: abrirían as portas a todas as empresas e non só a unhas poucas como a anterior dirección”. O asunto non era completamente novo. O adianto desas intencións tivo lugar en novembro do ano pasado no Parlamento Vasco. Segundo indicou, quería reducir o volume de contratación das tres produtoras que máis traballaban en ETB, evitando así os riscos dunha concentración excesiva. Por unha banda, o feito de que estas produtoras sentan excesivamente cómodas, de que fagan un traballo peor e máis caro; e, ao mesmo tempo, que outras se vexan excluídas. O director de EITB non mencionou ningún nome, pero é ben coñecido o nome das produtoras que máis traballaron coa anterior dirección, sobre todo porque ETB deunos a coñecer no Parlamento Vasco en xaneiro de 2008: 3Koma, Baleuko, Pausoka, K-2000, Orio Produkzioak e Hostoil (rama vasca da Globomedia española). Tres destas seis empresas, segundo Surio, levaron en 2008 o 62% do orzamento de ETB dedicado á subcontratación.

A ideoloxía manda na televisión pública?

Os cambios na programación do último ano afectaron sobre todo –nalgúns casos moi claramente– á facturación dos citados, na mesma medida en que engordaron a doutros. Desde o PNV criticouse que o único obxectivo do cambio é favorecer ás produtoras que están cerca do PSE. Na mesma liña fálanos , off the record, responsable dunha desas produtoras: "Puxeron aos seus achegados e castigaron aos nacionalistas, sexan do PNV ou non, e aos nacionalistas". O proceso de plantación é ideolóxico”. As fontes de EiTB sinaláronnos

que “iso non é en absoluto así, non hai exclusión ideolóxica; todas as produtoras teñen sitio en función da calidade do produto que presentan”. En liña coa comparecencia de Alberto Surio en novembro, a resposta de EITB fai fincapé na importancia de ampliar as oportunidades a todo o sector e non só a uns poucos, e aínda que non o diga expresamente, dá a entender si a exclusión ideolóxica non era a que facía a anterior dirección. “A programación que ofrecemos debe ser reflexo da sociedade e a sociedade é plural”. Como exemplos que non se moven segundo criterios meramente ideolóxicos, lembran que en Iparralde ofrécese agora máis información e programación en eúscaro que a anterior dirección –que cada domingo estrean o novo programa Orena Astekaria de Iparralde–, aínda que algúns anunciaron que a información de Iparralde desaparecería. Ante iso, algúns sospeitan que as protestas que levaron a cabo cando a sede de Baiona estivo en dúbida leváronlle a dar a EITB a atención que necesita.

A clave está na calidade

EITB fai referencia á calidade, e é neste aspecto no que a demanda do produtor anónimo máis arriba mencionado trasládase principalmente. Para el, non é criticable que a dirección de ETB quite o traballo a algunhas produtoras e deullo a outras. O criticable é que ao facer ese cambio actuouse sen criterios de calidade.

“Dicir que van abrir as portas a todas as produtoras é unha forma de falar. Precipitáronse, querendo cambiar todo, destruíndo todas as estruturas existentes”. O peor, segundo o mesmo interlocutor, é que non se substituíron esas estruturas por outras, ou, no mellor dos casos, que as que se puxeron sexan demasiado débiles. En definitiva, moitas produtoras non saben agora onde acudir para relacionarse con ETB, e coa anterior dirección, aínda que non todo perfecto, estaba claro cales eran as canles de comunicación.

Se nos fixamos só na exixente lei das audiencias, é evidente que a aposta de Surio está a fracasar. O PNV está a envorcarse á oposición, e os medios do Grupo Noticias, que ten o seu eco, non deixan pasar unha semana sen lanzar algún torpedo á liña de flotación de EITB. “A televisión de Surio é dun só díxito”, dicía nalgúns dos seus xornais un título publicado en febreiro, algúns dos programas máis emblemáticos de ETB –Uyyyyy! e Euskadi Directo, precisamente, para sinalar que non chegan ao 10% de share. Outro que se converteu en símbolo, para mal, Aspaldiko, de Antxon Urrusolo, apenas supera esa cantidade, como se dicía na mesma noticia. O tres foron producidos por produtoras que non traballaron para ETB durante moitos anos.

As audiencias baixan

Desde febreiro as cousas non melloraron: o número de espectadores segue descendendo. O Goberno Vasco xa non pode resistir o argumento esgrimido pola Conselleira de Cultura, Branca Urgell, en novembro do pasado ano: “O descenso da audiencia é a herdanza que deixou o equipo anterior”. Os datos fríos indican que a maioría dos programas que estreou ETB obtiveron peores resultados que os que xa tiñan no mesmo horario. Sería un erro medir o éxito e o fracaso só en función da audiencia, máis aínda nunha cadea de servizo público, onde a calidade e a adhesión na televisión non van sempre xuntas. A opinión de quen escribe isto, con todo, é perfectamente comprensible que os espectadores se escapen da maioría dos programas que ETB anunciou con gran estrondo nos últimos meses. A televisión é unha opinión compartida con moitos críticos.

“Sen dúbida, desde hai un ano EITB está na fala da xente”, explicáronnos os representantes desta televisión, “o panorama da televisión está a cambiar constantemente. O nacemento da TDT supuxo unha revolución, a televisión divídese en múltiples porcións e non son tempos fáciles. Está claro, ademais, que a conxuntura económica vai influír na programación e iso vai supor, como non podía ser doutra maneira, recortes. A programación para o próximo curso non está deseñada, pero algúns xa dan por suposto que este ou outro programa non vai continuar. Traballar así e sacar adiante as iniciativas e iniciativas que queiramos non é fácil”. Os temoneiros de

ETB non viven, como é lóxico, de costas aos datos de audiencia. Movéronse, empezáronse a mover, e as primeiras medidas anunciadas terán como obxectivo recuperar aos espectadores perdidos por ETB1. A partir do informe do grupo de traballo coordinado polo director de Radio Euskadi, Joseba Arruti, EITB asegura que se avanzará na recuperación da primeira cadea a medio prazo. A aposta máis forte é un magazín que durará entre catro e cinco horas e emitirase os días laborables. Catro ou cinco horas... Volve lembrar a metáfora das ubres. Como

xa mencionamos hai tempo, non vai ser en balde lembrar as palabras do produtor anónimo que presentamos máis arriba, xa que ao seu xuízo ocorrer co programa de Urrusolo reflicte moi ben o cambio que se está dando en ETB, e non só por unha pluralidade ideolóxica moito menor que o programa que substituíu (Pásao). “Alguén pode dicir que Urrusolo foi abandonado polo seu pensamento. É posible, pero entón, onde estivo todos estes anos? Si é un bo profesional, como é que non traballou en ningures durante tanto tempo?”. A isto hai que engadir que a produtora de Urrusolo, Sirimiri, ten asinado un contrato até decembro deste ano. “Coa dirección anterior establecíanse unha serie de condicións: se despois de tres actuacións as audiencias eran moi malas, revisábase o contrato. Podería suceder que o programa seguise adiante –en definitiva, ETB é pública–, pero podería ser que non”. A crítica vai máis aló: “En xeral, a xente que compón a nova dirección de ETB ten pouca experiencia neste tipo de traballos. E iso reflíctese nos resultados”. Máis dun que coñece de cerca o mundo da televisión –tan preto, que non é conveniente que o seu nome apareza aquí– móstranos a mesma convicción. EITB non nos contestou nada disto.