Fixéronche algunha vez unha desas probas para saber si tes bo oído? Trata de imaxinar –sonorizaría máis preciso– un deses asubíos que fan ouvir para medir a saúde dos tímpanos, pero moito máis forte. Despois, ruído, estrondo, man xigantesca facendo unha bóla con papel de aluminio... Coma se estivese nunha fábrica, pero máis desagradable. Así dez minutos. Un guitarrista sae ao escenario. O verbo “jo” ten, neste caso, un sentido pleno. O músico, polo momento digámosllo, deu unha malleira ao instrumento, arrastrouno polo solo, pegoulle patadas, utilizou infinidade de técnicas salvo as que ensinan no conservatorio... e fixo soar nunha guitarra sons que nunca ouvimos.

Así comezou, o pasado 28 de maio, o festival de música rara Zaratafest de Bilbao. Estraño, seguro. Música? Se se fai unha enquisa, é probable que o 100% responda que non. Porque todos sabemos moi ben o que é a música, o que pasa é que non saberiamos –si necesitásemolo– darlle a súa definición axeitada.

A nosa ignorancia é comprensible. Xabi Erkizia, músico de Lesaka que hai tempo traspasou os límites do convencionalismo, di que de seu non se pode definir a música. Tentouno, con todo, a petición nosa: “A música son sons ordenados. É a definición máis neutra, a máis xusta”. É a máis ampla e por iso é a máis xusta.

Música infinita

O número de melodías é infinito ou acabará nalgún momento ", preguntouse máis dun. O mero feito de preguntar ten unha trampa, porque nos presenta a música como algo pecho, que se fai con determinados elementos. Segundo iso, a música sería unha combinatoria deses elementos, algo que acaba na partitura. Tantas notas, tantas combinacións. Pura matemática. Pero aí hai un engano, porque unha mesma combinación pode ter resultados moi diferentes. Para

entender a música hai que ter en conta moitas cousas, lémbranos Erkizia: a situación do oínte, o toque que lle dá o intérprete... e o máis importante, o espazo. “Non é o mesmo escoitar música na rúa, na igrexa, no frontón ou no auditorio. Que pasa si un espazo saca máis armónicos a unha melodía, aínda que estea pecha? É a mesma melodía ou é outra? Á combinación de notas deberiamos engadir a combinación de espazos e ver si os armónicos que incorpora cada espazo non crean unha nova melodía. Non creo que a melodía termine na partitura, senón que empeza aí”.

Preso a escala

Pero tamén pode ir máis aló da partitura. A cultura occidental utiliza unha escala determinada e ten un sistema estrito para a transcrición musical: unha escala dodecafónica de doce tons –serie de sete notas e semitonos que comeza con Do, Re, A miña–, pero vaia a outro lugar do mundo e atopará outro. O problema é que cando o Omnipotente Oeste quere mandar, e tamén niso. “É un dos maiores erros que cometeu a etnomusicología”, di Erkizia, “os occidentais que foron a Arabia ou á India e quixeron transcribir a súa música cos moldes de aquí, que só coñecían a nosa escala dodecafónica”. Pero, por que non utilizar unha escala de quince tons? Ou por que non, xogar sen escalas? A música concreta, con ruídos e sons gravados, rompeu as normas no século XX. A que escala pódese situar o ruído dun coche? O noso pentagrama non admite os microtonos, pero si os hai: cantas notas hai entre Do e Do sostido? Todo o que queira. As únicas limitacións son as do noso oído.

“Cando empezou a música concreta foi un escándalo, pero xa pasaron unhas décadas e xa está superado”, di Erkizia. Con todo, engadiu, para a maioría de nós é unha música rara, como calquera estilo que se afaste demasiado do canon. Cando dicimos raro, entenda que a maioría de nós non nos gusta. Pero temos dereito a negar que sexa música? Erkizia fainos ver que este asunto ten que ver co poder: “Os criterios que se utilizaron para definir a música denuncian a necesidade dunha clasificación, e a clasificación ten que ver co poder”. Hai unha ditadura do que hai que entender por música, e esa ditadura establece que os que aparecen nas fotos da páxina anterior non están a facer música, senón ruído. En contra diso, unha minoría reivindica a liberdade, a liberdade que dá a indefinibilidad da música. Entón, o que ouvimos en Bilbao era música ou non? Que cada un decida.