Fai vinte e cinco ou trinta anos, dunha xeración determinada saíron moitos profesores. De feito, nesa época produciuse unha gran taxa de natalidade –coñecida como baby boom–, o que provocou unha gran necesidade de profesorado. Era unha época de crecemento e o número de inscritos nas escolas aumentou moito. Nun primeiro momento, non había suficientes infraestruturas para atender a demanda e moitas das habitacións tiveron que ser situadas nos barracóns da cidade. Ademais, en poucos anos deuse un proceso de euskaldunización na educación e o profesorado fixo un esforzo de euskaldunización en dez ou quince anos.Pasaron

os anos e hoxe en día eses profesores teñen ao redor de 50 anos. En concreto, máis de 10.000 profesores e profesoras de máis de 50 anos de Educación Primaria e Secundaria de Álava, Bizkaia e Gipuzkoa traballan tanto na educación pública como na privada. É dicir, dentro de seis ou dez anos xubilaranse –xeralmente xubílanse aos 60 anos–. Ademais, como se confirmou en maio na rede pública, o profesorado ten dereito a unha xubilación anticipada. Por tanto, todos os indicios apuntan a que dentro duns anos haberá que encher o baleiro de todos eses profesionais que van deixar o ensino.Luís Mari

Elizalde confía en que cheguen a dar unha resposta á petición da profesora. Elizalde é traballadora da Escola de Maxisterio e doutora en pedagoxía do campus de San Sebastián da UPV/EHU e asegura que non haberá problemas para facer fronte, polo menos, ás necesidades de Educación Infantil e Primaria. Na actualidade, son 4.750 os docentes de ensino público de Educación Infantil e Primaria con máis de 50 anos de antigüidade. Elizalde confirmou que cada ano máis persoas apúntanse ao campus de San Sebastián que o número de prazas ofertadas, en concreto, ofértanse ao redor de 400 prazas e 700-800 persoas matricúlanse na Escola de Maxisterio de Gipuzkoa. Isto demostra que hai demanda. Sumando o tres campus da CAV, cada ano salguen preto de 1.000 alumnos co título de profesor: 400 en Bilbao, 350 en San Sebastián e 240 en Vitoria-Gasteiz. Deles, aproximadamente 900 son bilingües –persoas que cursaron os seus estudos en eúscaro–. Tamén existe a posibilidade de formarse no ensino en

universidades privadas, como Eskoriatza, Virxe María de Begoña en Bilbao ou Deusto. En cada unha das dúas primeiras persoas finalizan os estudos cada ano 200 persoas, e en Deusto impartiuse por primeira vez esta titulación.

Por suposto, a conxuntura é favorable aos novos profesores que teñen a oportunidade de traballar de forma paralela. É o caso da donostiarra Naiara Urkola. Ten 27 anos e é profesor na Escola de Maxisterio de Vitoria-Gasteiz. A pesar de que a xubilación masiva vai ser unha oportunidade propicia, desconfía da estratexia que vai utilizar a Administración para reconducir a situación: "Non entendo que as medidas non se adopten antes a propósito das consecuencias que vai ter esa xubilación masiva. Ademais, non é razoable solicitar unha nota media tan alta cando hai necesidade de profesorado e ter un número tan limitado de prazas”.

Falta de profesorado nalgunhas titulacións

Segundo subliñou o profesor da Escola Universitaria de Maxisterio, os problemas céntranse
principalmente en atopar a profesores que teñan determinadas titulacións. Na licenciatura de matemáticas, por exemplo, si comparamos os que realizan estes estudos unicamente en eúscaro cos profesores de matemáticas que se van a xubilar, as contas non coinciden. No Departamento de Educación déronse conta de que a revista Irrika, editada en colaboración entre a Universidade do País Vasco e a Fundación Elhuyar, debe fomentar a afección polas ciencias entre os mozos. Tamén se puxeron en marcha outras iniciativas, como a difusión científica do programa Sutanblai que se pode ver en ETB ou a posta en marcha dun campamento de verán científico.

Aínda que en xeral parece que hai xente que responde á demanda –estímase que se necesitarán ao redor de 900 profesores–, outro factor que pode dificultar a substitución é a tendencia dos alumnos das escolas de maxisterio a seguir aprendendo. “Os recentemente licenciados teñen ao redor de 21 anos, ven que os posgraos ofrecen unha bonita oferta e poden redondear a súa formación, polo que non teñen présa por empezar a traballar”. Para exercer

a docencia é imprescindible ter un sentido de profesor e facer agradable a profesión, pero tamén hai que atraer ao ensino. Elizalde considera que o actual sistema de substitucións -que hai que facer substitucións dunha escola a outra- non é atractivo para ninguén, e que con esa dinámica hai risco de que a xente se farte e quéimese. Ao seu xuízo, a Administración e os que teñen que crear emprego deberían velar por iso. Naiara

Urkola coñece moi ben o sistema de substitucións, xa que andou por aí desde que terminou os seus estudos: Elgeta, Orio, Hernani, Urnieta e San Sebastián. Na actualidade é profesor de Educación Física no colexio Zubiri Manteo da capital guipuscoana. “Debido ás substitucións non estamos moito tempo nunha escola; moitas veces é cuestión de poucos días e non temos tempo para coñecer o propio colexio”, denunciou. Di que hai que adaptarse constantemente ao novo lugar e que mentres tanto, teñen que estar sen saber cando se chamarán e onde enviaranse. “Non podemos integrarnos e cando empezamos a coller a marcha envíannos a outro sitio; isto non é bo nin para un mesmo, nin para outros profesores, nin moito menos para os alumnos”.

Cantidade si, pero tamén calidade

Outro
dos factores a ter en conta para a substitución é o bilingüismo. “Non se trata só de que necesitemos profesores, senón de que estes teñan a capacidade de comunicarse tanto en eúscaro como en castelán. A pesar de que non é euskaldun, necesitamos un profesor que se desenvolva ben en eúscaro, polo demais non terá moito que facer no ensino”. Elizalde engadiu que os que estuden na Escola de Maxisterio teñen que estar capacitados nas dúas linguas oficiais. Na actualidade, na Escola de Maxisterio de Donostia-San Sebastián só hai unha oferta en eúscaro, e en Bizkaia e Álava tamén se ha reformulado a formulación para que o maior número de alumnos e alumnas poidan terminar os seus estudos en bilingüe. Para garantir esa cualificación, ademais do plan de estudos ou currículo, e sen que se xere un gasto extraordinario, as Escolas de Maxisterio están a estudar bolsas, estudos intensivos e a posibilidade de realizar cursos.

Xunto á competencia comunicativa, o obxectivo é garantir que os alumnos teñan outras habilidades e coñecementos para ser profesores na educación. Elizalde explícanos estas novidades: “Alguén que até agora se licenciou e podía ser profesor sen ningunha formación psicopedagógica, pero a partir de agora, ademais da licenciatura, esixiráselles un ano de posgrao para traballar o socio-psicopedagoxía e a didáctica”. Por tanto, para ser profesor de bioloxía, ademais de dominar os contidos deste coñecemento, deberá coñecer a didáctica da bioloxía, a sociología da educación, a psicoloxía do desenvolvemento e o funcionamento do centro, para o que contará co cuarto ano de licenciatura. Tamén se prevé que os alumnos teñan prácticas longas.

Veteranos e novos en colaboración

O cambio de grupo de traballo nas escolas tamén ten outro risco. Si en catro ou cinco anos vai ir a metade nun claustro de 30 persoas, o proxecto educativo que se construíu durante anos pode estar en dúbida. Para evitalo, o mellor sería que, no canto dun cambio brusco de xeracións, cada ano váianse renovando un número de profesores, mentres que nas escolas os veteranos e os novos profesores colaborasen. “Os veteranos teñen que dar a oportunidade de transferir a súa experiencia, sabedoría e comportamentos didácticos, e para iso existen alternativas como contratos de substitución. Algúns profesores poden ocuparse de dous ou tres módulos de mozos recentemente iniciados liberados do ensino, ou ben actuar como titores ou asesores dos mesmos”, aclara Elizalde. Di que estas oportunidades están inventadas desde hai tempo e aplícanse noutros sectores laborais, e que para a súa aplicación no ensino requírese vontade e financiamento. Urkola está de acordo con Elizalde e aposta pola colaboración: “Apréndese moito dos profesores con experiencia e apóiannos, entre outras cousas, porque nos dan ideas para sacar adiante a escola”. Ademais, lembrou que a colaboración entre os docentes é fundamental, xa que na educación dun neno participan moitos profesores, polo que é conveniente que todos vaian na mesma dirección.

Retos no ensino

Coñecer idiomas, dominar as tecnoloxías da comunicación, xestionar as horas lectivas presenciais e non presenciais, traballar cun modelo interdisciplinar, profundar na colaboración entre familia e escola e saber funcionar en equipo. Estes son, en opinión de Elizalde, os principais retos aos que se enfrontan os novos profesores que se incorporan ao ensino. Aparentemente parecen grandes logros, pero o profesorado do futuro veos capaces de afrontalos, sobre todo polas súas capacidades no coñecemento das novas tecnoloxías e dos idiomas. Son bos estudantes académicos e teñen vocación. Urkola engadiu que os novos profesores teñen a capacidade de innovar, de facer máis dinámicas as horas de clase e a frescura.Os cambios que se están dando en materia educativa nos últimos anos non son poucos, e

o profesor de Zubiri Manteo quéixase de que cando salgue unha nova lei non se deixa tempo suficiente para pola en práctica e desenvolvela: “Hai que explicar mellor cal é a verdadeira intención desa lei ou cambio, como se vai a levar a cabo, hai que ir aplicando aos poucos e os profesores teñen que prepararse para facerlles fronte”. Elizalde vive devanditos cambios como oportunidades, especialmente as que se van a dar na universidade: “Hoxe en día o ensino, a formación, a metodoloxía, o proxecto de innovación didáctico… están en primeiro nivel e dannos a oportunidade de actualizalo”.