Hai que traducir ao castelán o que se fai en eúscaro? Algúns din que non, dando boas razóns. Para Juan Ignacio Pérez Iglesias, os castellanohablantes deben saber que perden si non saben eúscaro. Antton Lukuk dicía sobre o seu último libro que o escribiu para os vascos e que non quería transmitilo aos demais polo si ou polo non. E Agustín Zamora engadiu que temos moito traballo para producir en eúscaro, para logo pasar o tempo traducindo ao castelán. Si, si fósemos máis apaixonados e actuásemos como cataláns...

Pero non somos nin temos. Cando a emisora facía o programa, Maite Artola estaba preocupada por que os xornalistas tivesen que andar favorecendo nas roldas de prensa que os políticos vascos tivesen que lanzar un pouco de conversación en eúscaro para pasar na radio. Fermin Muguruza tamén se mostrou indignado, xa que despois da morte de Mikel Laboa ouviu falar en castelán en ETB2 aos vascoparlantes, e a Lluis Llach en catalán con subtítulos; na súa opinión, mentres os euskaldunes non aparezan en eúscaro en ETB2, serán inútiles todas as campañas a favor do eúscaro, que se facían naquela época.

Estou convencido de que a tradución podería facilitar o uso do eúscaro, e non podo esquecer a frustración que supuxo que un amigo que falou dun dos máis fermosos eúscaro de Iparralde pronunciou o seu discurso en francés, porque uns poucos oíntes non entendían eúscaro: a entidade organizadora non tiña diñeiro para pagar ao tradutor. Pero non é só cuestión de diñeiro. Sucedeu que en Angelu un lingüista francés traia un tradutor para os euskaldunes, é dicir, para ninguén, xa que aquí todos saben francés e todos prefiren a versión orixinal. Tamén fai falta sensibilidade para ver onde están as necesidades, porque se pon diñeiro, si pouco, pero quen aproveita? A

experiencia demostra que ofrecer unha tradución sistemática en congresos e conferencias dá pé a falar en eúscaro –ou a desmentir o pretexto de facelo en castelán– e que a axuda para iso non é inútil. Os tradutores frecuentan os plenos das sociedades pobres e aceptan cun sorriso amargo as grazas que se lles fan de corazón e o café con leite quente.

Esas inquietudes, non tan potentes. Aínda á fronte do PNV, Josu Jon Imaz escribiu en castelán nO Correo sobre a importancia da “transversalidade”. Estivera uns días antes en Hazparne, e alí, como liamos no Semanario Herria, utilizou estas palabras: “Temos que vivir en eúscaro, amar en eúscaro e falar en eúscaro nas nosas prácticas cotiás. Os vascos necesitamos escoitar elgar para ser admitidos como un pobo que somos”. Non facía falta ler Elgar. Outro ex xefe contou as súas memorias en castelán, crendo que o xornalista era un castelán parlante. Non parecía atopar bos profesionais vascos nas sete provincias.O

pasado inverno Juan José Ibarretxe, no 5º aniversario da presentación do seu plan en Madrid, escribiu un artigo en Deia, totalmente abertzale e en castelán, aínda que sabía que ao día seguinte se vería traducido ao castelán.

A primavera estaba a piques de despexarse cando Imanol Murua Uria publicou o libro "Loiolako hegiak" (As ás de Loiola). Un scoop escrito en eúscaro é xenial, ademais do valor do contido. Cando veu a Baiona para presentar o seu traballo, convidados polo profesor Jean Pierre Massias, os vascos e os franceses tamén o escoitamos con alegría, grazas ao tradutor Antton Harinordoki. De facelo así, todos seriamos vencedores e ninguén perecería, e non teriamos que estar tan apertados na loita por outras vitorias.