“O profesor pide aos nenos que están ao redor dunha mesa que fagan un debuxo. Mentres o fan, un dos alumnos, Karlos, dáse conta de que necesita unha pintura azul, pero que ningún está libre. Outros compañeiros, con todo, teñen nas súas mans pinturas azuis que non están a utilizar”. O profesor de quinto de Primaria de Eleizalde Ikastola expuxo esta situación aos nenos e nenas. No día a día poida que vívano, polo que lles axuda saber como actuar e que solucións adoptar. Este é o obxectivo do proxecto Elkar-Emon, coñecido como Alkarbizia, que se está levando a cabo na ikastola biscaíña. Pasaron catro anos desde a súa posta en marcha, e desde entón, profesores e alumnos traballan en común as habilidades de socialización.

“Vimos unha carencia no intercambio dos alumnos, puxémonos en contacto coa experta que traballaba o tema e comezamos o proxecto Alkarbizia, utilizando o programa e o material que ela creou”, explica a titora de terceiro de Primaria Belen Gerrikogoitia. Para empezar, os profesores de Primaria recibiron unha formación conxunta e intensiva do proxecto, e posteriormente, ao longo do curso, abordaron o tema de forma periódica, levando a teoría á práctica. Desde os seus inicios, o resto do profesorado implicado no proxecto (Infantil e Secundaria Obrigatoria) sumáronse ao mesmo.Na

actualidade, o programa desenvólvese unha vez á semana, durante o período de tutoría, no que, ademais dos problemas propostos polo profesor, o alumnado tamén se ocupa dos problemas que tiveron no seu día a día. Con todo, sendo conscientes de que o enfrontamento entre nenos e nenas prodúcese principalmente na época do xogo, á hora seguinte analizan os quebradizos de cabeza e buscan a solución máis axeitada.

O alumnado analiza e resolve conflitos

Para
ensinar as habilidades de socialización, o alumnado expón un conflito e soluciónao entre todos. Para iso, séguense cinco pasos. O primeiro paso sería presentar unha situación nunha lamina –os nenos están a debuxar o debuxo a petición do profesor, pero Karlos non ten a pintura azul que necesita–. O profesor pide aos alumnos que escoiten con atención a quen ou quen teñen un problema nesta situación e, ao mesmo tempo, que describan a cuestión e identifiquen as emocións. Iñaki dáse conta de que Karlos ten un problema, “nótaselle na cara que está nervioso”. Ante a aparición dunha emoción negativa (nerviosismo), saben que están ante un problema. A continuación, chegou o momento de mencionar todas as posibles solucións. Esperaron coas mans no alto e con entusiasmo á súa quenda de palabra. Un estudante di que o problema terminará coa petición de Karlos aos seus compañeiros de clase de pintura azul, mentres que outro cre que o mellor sería pedir máis tempo ao profesor para que termine o debuxo e un terceiro que Karlos pedíselle ao profesor outra pintura azul.

“A solución máis axeitada é pedilas aos demais, pero debedes ter en conta que o comportamento dos demais nenos non foi correcto, porque non está ben ter a pintura azul cando un non a necesita”, lémbralles o profesor. Por tanto, hoxe os alumnos de quinto curso aprenderon que ao traballar en equipo, ademais das propias necesidades, hai que ter en conta as dos demais. Así mesmo, lembraron que os problemas e as solucións teñen que ver cos sentimentos e que o problema dun termina cando queda a gusto, é dicir, cando busca a solución máis axeitada.

“Este programa ou dinámica axuda aos nenos e nenas a traballar o pensamento reflexivo e flexible”, segundo Belén Gerrikogotia. Ademais, proporciónalles recursos para afrontar os problemas para que sexan capaces de resolvelos no futuro. “Tamén se trata dun labor de prevención, xa que se trata de previr futuros conflitos entre nenos e nenas; por exemplo, axuda a evitar comportamentos violentos en idades máis temperás”.

No entanto, Gerrikogoitia lembra que a constancia e sistematización é imprescindible para garantir o éxito de programas como o de Alkarbizia, de forma que os nenos poidan interiorizar adecuadamente os seus comportamentos. Deste xeito, a iniciativa desenvólvese en todos os ciclos de ensino, sendo a medida de aplicación a que varía dunha a outra. Por tanto, aprenden desde pequenos a falar dos problemas e a traballar como solucionalos, tanto na ikastola como fóra dela. O día que estivemos na Ikastola Eleizalde, catro alumnos tiveron un problema no recreo e no canto de entrar á aula pediron permiso ao profesor e quedáronse no corredor solucionando a cuestión. Unha vez falado, continuaron traballando co resto de compañeiros.

Saben cando se atopan ante un problema, identifican as súas emocións e danlle solución. Tamén saben que se benefician desta solución (sentimento positivo). Doutra banda, cando un alumno ou alumna expón o seu problema en clase, analízano entre todos. Que o campo de xogo foi ocupado por outro, que alguén se adiantou na fila, que lle quitaron o balón... O problema pode ser calquera, mentres que a metodoloxía para resolvelo será a mesma en todos os casos.

Acordos entre alumnos e profesores

Ademais do programa de regulación da marcha de Eleizalde Alkarbizia, existe unha normativa. Estes acordos ou contratos son colectivos, contemplando o resto de espazos da aula e da ikastola, e persoais. Estas normas están adaptadas á postura que pretendemos conseguir e teñen catro características: determinar de forma clara e comprensiva os obxectivos perseguidos, como se van a conseguir, cando e como se van a valorar ou medir. Por exemplo, levantar a man cando se quere falar pode ser un obxectivo. Se conseguen levantar a man cada vez que todos queren falar durante toda a semana, sairán cinco minutos antes da hora de xogo (como reforzo positivo). Trátase de que esta actitude se converta nun hábito e, por tanto, no mesmo comportamento sen recompensa. As obras, baixo o nome de obras, teñen na parede da clase as normas que deben respectar.

Obteñen os resultados previstos? En palabras de Gerrikogoitia, “agora na ikastola hai menos berros e escándalos, falan máis, aprenderon a escoitar, déronse conta de que ante un problema non hai máis remedio que recorrer á forza, os profesores usamos unha maneira máis axeitada de achegarse aos alumnos, etc.”. Aínda que os resultados ven máis a curto prazo que a curto prazo, a longo prazo, mencionou algúns cambios na actitude dalgúns alumnos: “Antes algúns non tiñan ganas de traballar ou tiñan dificultades para manter a atención, pero agora están a traballar e iso é moito para estes nenos”.