Era un ciclista traballador, Luís.

Traballador e que tentaba axudar a todos. Un pelotón máis. Eu era dos que hoxe chaman gregarios.

O salto de profesionais fixéchelo co equipo Peugeot.

Foi en 1959 coa casa Peugeot. Cos que facían coches, bicicletas e motos. Saímos de Elgeta, Durango e Urkiola na contrarreloxo Eibar-Gasteiz. A contrarreloxo que fan os ciclistas son dignas de lamentarse, pero as de entón eran duns 80 quilómetros... Nesta contrarreloxo, eu saín un pouco atrás, e o francés Roger Riviere (líder do Peugeot), que saíu por detrás de min, levou a vitoria. Suárez fixo segundo e eu terceiro. Riviera non me colleu até chegar a Vitoria e dixo: ‘Quero a este mozo no meu equipo’. Os de Peugeot preguntaron por min e leváronme a Francia. Estiven nese equipo entre 1960 e 1961 con xente de toda Europa. Holandeses, alemáns, belgas e ingleses atopábanse neste equipo, pero do mesmo xeito que no fútbol, decidiron limitar o número de estranxeiros neses anos. Foi entón cando xurdiu o grupo Margnat-Pomba, con Bahamontes, Campillo e eu. Era o equipo de Marsella: Iamos con viño Margnat, bicicletas Pomba e publicidade de aceites Motul. Estabamos alí ao tres do estado español chamábannos o tres mosqueteiros [o tres mosqueteiros].

Durante estes anos compartiches con moitos mitos do pelotón: Coppi, Riviere, Anquetil, Poulidour, Van Looy, Stablinski, Gimondi, Merckx... Que relación tiñas con eles?

Con Merckx estiven poucas veces, só ao final da miña carreira. Participou en varias carreiras na zona belga. Hoxe en día os galos do pelotón están bastante parecidos, pero naquela época eran máis notables. Naqueles tempos non tiñamos nin un só médico. Nin vitaminas nin nada; si nós tamén tivésemos a EPO tomámolo naquela época, é... [ironicamente]. Entón cada un ía á súa casa, tomaba dous pratos de xudía e avanzabamos. Tamén hai que valorar aos grandes ciclistas. Anquetil e Poulidour eran moi bos e as súas rivalidades eran enormes. Contareiche unha anécdota dos dous. Anquetil, que estaba moi enfermo de saúde, dixo a Poulidour que si debía ir ao hospital a visitar ao seu inimigo. Por fin, Jacques foi ao hospital a ver ao gran Anquetil. Anquetil estaba ao final, e Poulidour, o ciclista francés que sempre estivera á sombra de Anquetil, cando lle visitou díxolle: ‘Eu sempre corrín por diante de ti nas carreiras e seguirao sendo á hora da morte’. Por encima de Poulidor, era un pouco pesetero. Nunha etapa do Tour, iamos xuntos con Manzaneque e Bahamontes, e Poulidour era o líder da carreira. Ofreceume diñeiro para que me axudase contra Anquetil. Eu pregunteille canto? e el non me contestou. Claro que eu non disparei. Sorprendéronnos a falta de 20 quilómetros e meteuse nunha fochanca da estrada de Poulidour e caeuse ao solo. O ciclista, que perdeu dous minutos e o liderado na liña de meta polo enfado da caída.

Como coñeciches a Pena Otaño, fundadora da asociación de Hernani?

Andei con eles no servizo militar. Joxe Santana, Lareki e Patxi Gorospe foron os que coñecín no servizo militar e puxeron o nome da sociedade na miña honra. Inicialmente o local estaba situado na rúa Oarso e máis tarde trasladáronse ao actual. Algúns viñan ás carreiras a animarme e gustábame moito.

Como facían vostedes as carreiras?

Espertabámonos entre as 5 e as 8 da mañá dependendo da hora de saída da carreira e do número de quilómetros. Tomamos un prato de arroz e dirixímonos á estrada. Mínimo 160 km. realizabamos as etapas máis longas de 330 km. Podían chegar a selo. As etapas de 240-250 km. Recordo a etapa de máis de 300 km. no último Tour que fixen eu: saímos ás 5 da mañá, cando o sol aínda non saíu. As golondrinas cantaban a voz en pescozo. A diferenza coa de hoxe en día era magnífica. Eramos doce ou catorce en grupo: dous mecánicos, dous masaxistas e un ciclista. A miúdo tiñamos que durmir nas pensións. Chegamos até alí e atopámonos co ‘4. pesado’, dicíanos o recepcionista, collendo a bicicleta ás costas e subindo. O ciclismo mellorou nos últimos anos, nós eramos escravos.

Conseguiches un bo palmarés traballando para os demais, non?

Bo, non é para tanto. Agora os ciclistas conseguiron moito mellor, eh!

Gañou o Tour en Bourg d’Osains. Como gañou esta etapa?

No Tour había un par de xuíces de ciclismo de San Sebastián e entón achegábase a Francia moita xente a ver a carreira. Estes dous xuíces dixéronme: Mañá tes que atacar! O día anterior tivemos unha contrarreloxo e eu tomeime tranquilo para gardar forzas para o día seguinte. Pensara na ladeira ou en que parte do río e saín con todas as miñas forzas. Algúns dos ciclistas que saíron comigo do pelotón gritábanme que me fose máis amodo, pero eu respondín que me tocaba na contrarreloxo. Os únicos que resistiron o ataque foron o españois Xullo Jiménez e Galera e leveinos na roda até arriba. Comecei a descender con forza e eles tamén se queixaron de que baixaba demasiado rápido. O camiño tiña moitos buracos e dominar a bicicleta era moi difícil. Como consecuencia, metinme nun deses buracos e saín da calzada e collín a columna que había na esquina para non caerme. Collín a columna e deime dúas voltas sen caerme da bicicleta, e conseguín volver á estrada. Facendo unha arriscada baixada así, saquei a Jiménez e a Galera da roda, e así cheguei á meta de Bourg d’Osains en primeiro lugar.

Na Volta a España tamén traballabas ben. Gañou tres etapas, cinco días coa camisola amarela e conseguiu o segundo posto na clasificación xeral. Ademais, unha desas etapas gañáchela en Donostia e vestíchesche de amarelo. Sería bonito entrar no velódromo de Atotxa e facerse co liderado da Volta.

Si, dicían, nesa etapa, Pérez Francese (o meu compañeiro de equipo) trouxo a Poulidour na roda até a liña de meta e logo perdín a Volta a España con Poulidour en Madrid por 30 segundos. Esta etapa saíu de Pamplona e ao chegar a Elizondo o español Gómez saltou do pelotón e por detrás del saímos Momeñe, Barrutia, Uriona, Fulgencio Sánchez, Beltrán, Cazala, Melckenbeeck, Desmet e eu. Lanceime sobre Aritxulegi e logo descolgueime no solo. Mentres baixaba escoitei a un oiartzuarra que ‘non apreciaba moito a vida...’. Cheguei só ao velódromo e cando me faltaba dar a volta dentro do velódromo, un hernaniarra xuíz da carreira sinaloume mal a entrada ao velódromo. Dei a volta ao velódromo en sentido inverso e atopei aos ciclistas que me seguían de fronte dentro do velódromo de Atotxa. Quizá eu entendino mal, pero ao final gañei a etapa.

Os cronistas de entón dicían que no podio de Madrid víranselle as bágoas. Por que foron: pola alegría que che deu ser subcampión ou pola pena de quedar segundo?

Eu tomei como deporte o resultado daquela Volta. É deporte e o outro me gañou. Poulidour foi máis que eu e xa está, non hai que darlle máis voltas.

É certo que fuches a Italia en bicicleta para adestrar para o Mundial?

Si, o Mundial íase a celebrar en Italia e o adestrador díxonos que iamos en bicicleta até Brescia. Ela íase en coche diante de nós e collía hoteis para durmir. Saímos de Saint Etienne, onde eu vivía, e despois dos Alpes e uns 700 km. Despois de montar en bicicleta chegamos ao Lago de Como en tres días. Desde Saint Etienne tamén ás veces chegaba até Errenteria. Saín de noite e volvín a casa pola mañá.

Mantés aos teus compañeiros de ciclismo?

Si, moito. Carlos Etxeberria, Antón Barrutia, Vélez, San Miguel, Gandarias… A maioría son biscaíños, pero tamén teño guipuscoanos como Txomin Perurena ou Iragorri. Aínda manteño relación con algúns franceses e belgas. Hai pouco reunímonos para render homenaxe a Darrigade.

Que eran máis duras, os portos do Tour de Francia ou os do Xiro de Italia?

O Tourmalet é o porto máis duro que subín nunca. Polo menos para min. Nas longas montañas non me levaba ben... porque as subía con forza. Aquí nas montañas de ao redor non perdía moita distancia con outros corredores, pero nesas longas ramplas do Tour… Ademais, naquela época non estaban asfaltados como hoxe. No centro da estrada había canles de baixada das augas dos montes, e a auga chegaba moi fría. A auga cortáballe as pernas. Non coñezo os portos do Xiro de Italia, nunca corrín alí.