1983. Algún grupo de punk gritou “Non á policía!” e dous escritores saíron dunha editorial tras escoitar “Non á poesía!”. Certamente, os dous "non" diferían. Xabier Montoia e Josu Landa querían ver os seus poemas publicados. A intelixencia da época dicía que a literatura vasca necesitaba contos para abrirse camiño na narrativa. Así as cousas, non había máis remedio que tomar unha decisión que se encargase da corrente: crear unha editorial; e si, publicar poesía. A Anfetamiña de Montoia foi o primeiro libro que publicou Susa. Para entón, a revista Susa xa levaba anos nos camiños da literatura, e moitos dos seus membros no campo da prensa, en simbiose con Argia. Os anos eran talles: efervescentes. Por iso, a idea de crear unha editorial non tivo un período de ebulición demasiado longo. Prepararon os primeiros libros nunha soa pota. “Non tes na cabeza o concepto dunha gran editorial ou estándar. Entón, sacaron na mesma sección poesía, contos... e así empezaron a facer unha colección”, explica Gorka Arrese, lembrando os primeiros anos.

Uns 35 libros, velaquí o froito da tirada dos primeiros anos. Entre eles libros importantes. Por citar algúns, a Basílica de Itxaro Borda, a Primeira Colección de Mikel Anza 82-84, a estación de Iñaki Zabaleta de 110 ou a primeira novela de Laura Mintegi, Bai... pero non. O número aumentaba e a organización facíase necesaria. “Isto necesita outro fundamento”, dixo Josu Landa en 1987. Crearon colecciónelas “Poesía”, “Narrativa” e “Referencias”, a última para a tradución de obras literarias estranxeiras. Landa lembra que Koldo Izagirre xa traballaba con eles. Entón Arrese achegouse a Susa. Os anos seguintes xa verían consolidarse o proxecto.

Contactarios?

– A verdade é que ao principio comezastes cunha actitude moi contestataria e cos anos formalizastes...
– Envellecemos –di Josu Landa entre risas. Na maior parte da entrevista, falamos das características que distinguen a Susa máis aló do que a pregunta tiña de broma. Tanto Landa como Arrese subliñaron que a publicación dunha certa literatura “inconformista” non era o obxectivo de Susa. A cambio, puxeron a letra maiúscula noutras características: “Temos unhas características que nos diferencian de case todas as demais editoriais. Por exemplo, publicar integramente en eúscaro, e só literatura para adultos. Susa non entrou no camiño que se quixo vender co proceso de industrialización e a suposta diversificación da produción editorial: publicación dunha suposta literatura infantil, publicación noutras linguas, elaboración de libros de texto…”.

Dereitos de autor, editorial e literatura

Na
filosofía dos dereitos de autor tamén senten diferentes aos demais. Se un escritor quere publicar o libro en Susa, a editorial só resérvase o dereito de facer unha edición. Segundo Arrese e Landa, case todas as editoriais aprópianse destes dereitos durante anos, así como da tradución do libro. “A iso é ao que eu chamo secuestrar os dereitos de autor” di Landa.

Estas diferenzas supoñen que a editorial non sexa “homologable”, senón que é unha empresa que só pode manter xornal e medio, e que, pola contra, ten unha contorna ampla e activa. Os arredores de Susa comparten unha actitude e unha visión sobre a cultura, e coinciden na organización dos medios de produción para levar a cabo esa visión. Pero a partir de aí, cada un traballa a literatura ao seu gusto. “A publicación e a literatura mestúranse demasiado facilmente –Landa é quen está a falar–. Cando se saca un debate sobre o

que supostamente ten que ver coa literatura, de verdade, poucas veces ten que ver coa literatura: ten que ver co negocio do libro”. A medida que avanza a entrevista, é máis evidente que o seu principal foco de interese non está neste campo. Entón explicaron que Susa non está na Asociación de Editores Vascos, da que saíron fai catro ou cinco anos porque, como di Landa, esta asociación, “como é normal”, está dedicada á produción editorial. Con todo

, estas diferenzas de enfoque non quedan no plano teórico: créanse diferentes modelos editoriais e, en ocasións, tamén friccións entre uns e outros modelos, se as diferenzas se trasladan ao ámbito das subvencións. En relación a este tema, Josu Landa manifestou a súa sospeita de que se están anunciando cambios nos criterios de repartición das subvencións á produción editorial que, ao seu xuízo, servirán para reforzar as grandes estruturas. “Temos a sospeita de que unha das consecuencias vai ser afogar a pequenas editoriais como a nosa, porque xa se dixo que este tipo de estruturas son prexudiciais para a cultura vasca, porque favorecen a atomización”.

Desilusionada con Durango

Este ano Susa puxo dúas casetas menos na Feira de Durango. Preguntado por iso, non lle deron ningunha importancia: está relacionado co proceso de decepción que viviron, non todos, algúns amigos da editorial ao longo dos anos. Gorka Arrese cre que a feira se baleirou de contido, desde o punto de vista literario. “Outro Herri Urrats ou outra Korrika... –engade Landa–. Pode ser moi interesante

desde o punto de vista sociolingüístico, pero... Cada vez fainos menos ilusión ir. E ademais, como non cobramos por ir, tampouco os que están na caseta... Ou hai vontade ou... ou non hai”.

E como non existía, preferiron centrar os esforzos noutros ámbitos. Como diciamos na introdución, este ano no que Susa cumpriu un cuarto de século, terminará sen celebracións especiais. Celebrárono tal e como eles saben: publicando libros. A última, de momento, é a visita dos amigos de Aspaldiko que recollen os contos publicados na revista Susa. O ano que vén, máis.