“Non é fácil buscar unha solución a todos os problemas a través da non violencia, mesmo naqueles casos nos que se ha visto que o uso da violencia non trouxo solución. Pero, polo menos, podemos acordar a hipótese de traballo: si pódese utilizar a non violencia, entón é mellor utilizar ese camiño. Por tanto, hai que analizar as posibilidades que nos ofrece”. Sabino Ormazabal adianta esta reflexión do pensador Jean-Marie Muller. Pola súa banda, Joxemi Zumalabe, membro da Fundación, é membro do grupo Bidea, impulsor de Noviolencia Activa. Iniciamos a conversación lembrando o camiño percorrido por algúns grupos do movemento popular. Na entrevista realizamos unha fotografía xeral da situación da sociedade actual, desde a súa experiencia e visión.

Axúdanos a entender o caso 18/98 desde a perspectiva na que pertences á Fundación Joxemi Zumalabe.

A Fundación
Zumalabe nace co obxectivo de investigar aos grupos do movemento social para fomentar as relacións entre eles, así como para o estudo e canalización de cuestións de diversa índole. Os movementos sociais recuperáronse na década de 1970 e consolidáronse na dos 80. Foron diversas: impulsaron o feminismo, o antimilitarismo ou o ecoloxismo, entre outros. Na década dos 90, ante a decadencia dun ciclo, creouse a Fundación para promover novas ideas. No caso 18/98 acúsasenos basicamente diso. Estamos “a pagar” a colaboración con outros grupos.

Era a época anterior e posterior ao Acordo de Lizarra-Garazi.

Si. Nos movementos sociais estaba a acabarse un ciclo e estábase creando outro. ETA, pola súa banda, tiña abertos desde hai tempo novas frontes e o Estado fixo o mesmo. Baseou entón a tese da contorna: “Todos os grupos que están en movemento popular son utilizados polas vangardas”. A última tese foi “Todo é ETA”. “Non hai contorna nin liña”. O Estado ampliou o campo da criminalización.

O Estado tamén meteuche na súa meta aos que querían promover o campo da desobediencia civil.

A desobediencia civil converteuse nun instrumento perigoso para o Estado. Nos Encontros de 1999 elaboramos unha guía para dar a coñecer o que estaban a facer grupos de diferentes ámbitos. A iniciativa foi pública e contou coa participación de máis de 300 persoas. O pobo naceu Mugi e nas seguintes xornadas tratáronse tres temas transversais: o dos medios de comunicación, a organización territorial e a desobediencia civil. Todo iso materializouse na época do cesamento do fogo de ETA, no período 1998-1999. Falouse da segunda transición, tamén nas institucións. A desobediencia civil, a falta de violencia, a tendencia á desobediencia... comezou a fortalecerse e estenderse na sociedade. Pero…

En que están os grupos que traballaron no movemento popular hoxe en día?

Os grupos están débiles por moitos factores. Están a reflexionar para abrir outro ciclo. Por exemplo, está a traballarse na idea de participación. De feito, cando o pobo se mobilizou, non nos deron a oportunidade de participar, desactiváronnos. Agora que as institucións fixeron seu ese discurso, a sociedade non está con ganas de mobilizarse, está “avariada”. A sociedade cambiou, non ve a maneira de canalizar as reivindicacións, non a mesma que antes. No grupo obxectivo Bidea estamos a traballar agora nunha nova maneira de expresarnos, mobilizarnos e organizarnos. Desgraciadamente, o ciclo anterior aínda non se pechou e é difícil abrir un novo. Seguen pensando que as vangardas deben ir por diante, tanto por parte do Estado como de ETA, e tamén por parte dos partidos políticos. Á fin e ao cabo, eles tamén queren levar a cabo movementos sociais. Non é só o mal da esquerda abertzale.

En calquera caso, os movementos populares han traído algo.

Claro que hai logros. Gañamos varios ámbitos: algúns relacionados co feminismo e a ecoloxía, entre outros. As reivindicacións populares destes trinta anos foron aparentemente asumidas polas institucións e os movementos debilitáronse. A sociedade vive nunha dinámica diferente. Hai novas preguntas e moita necesidade de traballar as teorías.

A lema “O camiño cara adiante” está, por tanto, vivo.

Seguimos co que dixo Gandhi. É dicir, o que facemos márcanos o obxectivo. A diferenza do pasado, o obxectivo debe ser visto hoxe e agora, non mañá. Nunha época o obxectivo era o socialismo e traballábanse alternativas para conseguilo. Hoxe, con todo, o día a día colleu forza. No noso caso, na práctica da desobediencia civil e a non violencia, non podes dicir que estás en contra dunha inxustiza e crear máis inxustiza no teu camiño, utilizar ferramentas inadecuadas e difundir máis o sufrimento...

No libro Mapa inacabado do sufrimento escribiches sobre vítimas e sufrimento. Xa sabemos que está a traballar no tema.

Si. O ámbito e o tema están pendentes. Trátase dunha lectura parcial do sufrimento das vítimas. Cada un vive o sufrimento desde a súa situación, non vemos a situación dos demais. As vítimas son os nosos fillos, amigos ou parellas, e non os que están alén. Neste traballo tentei facer unha fotografía xeral, explicando a situación e o número de vítimas que hai. Sigo coa miña tarefa, porque algúns meten a todas as vítimas na “As vítimas”. Escoitamos “como dixeron as vítimas”. Pero cantas vítimas hai? Non hai un só tipo de vítima.

No xuízo contra vostede falou dese ámbito e dese labor.

No
xuízo presentei o libro no meu defensa, mentres que o fiscal fixo esta lectura: “Rogo ao tribunal que tenia en conta a peculiar visión que ten o señor Ormazabal das vítimas”. Consideran un insulto que en Madrid todas as vítimas colóquense na mesma foto. Eu non comparei nin jerarquizado ás vítimas. Non deberían ser vítimas de primeira e de segunda, pero, desgraciadamente, é así. A miña lema é que o sufrimento está moi estendido e que para solucionalo tes que ter en conta o do outro. Tes que mirar ás outras vítimas aos ollos e si queres que se respecte a túa situación, tamén debes respectar a súa situación. Se non o facemos, será moi difícil resolver o conflito. As vítimas foron totalmente esquecidas politicamente, foi un baleiro tremendo. Ese é o problema na actualidade. Durante uns anos a un non fíxoselles nin caso e ultimamente a outros. Acabar con ETA converteuse nunha necesidade, o Estado utiliza a represión discriminada, incluída a tortura, para acabar rapidamente co conflito.

A lema “Non Violencia Activa” está vivo actualmente?

Si. No Boulevard de Donostia, por exemplo, moitas persoas realizamos dúas veces ao mes a iniciativa “Facer o camiño á paz”. O último cesamento do fogo de ETA produciuse nun momento no que non se concluíu oficialmente. A idea é que até agora saímos á rúa para denunciar os atentados ou a represión, mostrando a reacción da acción. Agora saímos de forma positiva. En Huarte de Navarra e Bilbao tamén leva a cabo unha iniciativa similar. É un punto de encontro a favor do diálogo e da non-violencia, queremos impulsar a participación do pobo. É dicir, facemos un chamamento aos responsables políticos para que abran un novo proceso de paz, pero tendo en conta á sociedade. Cremos que se a iniciativa popular non é activa o proceso non se vai a levar a cabo.

Seguides traballando na esperanza de que se traballe o novo proceso de paz.

Si, pero a paz non vai vir por si mesma, hai que traballar a paz. O proceso debe servir para acelerar a situación lenta da sociedade. Por exemplo, as palabras paz ou democracia están distorsionadas, teñen mil lecturas. Hai que promover novas iniciativas de abaixo a arriba, non de arriba a abaixo, hai que conectar horizontalmente o tecido social. O camiño é a meta e a non violencia os compromisos, pero é activo ou non.

É necesario, por tanto, fomentar novos ventos que favorezan o novo proceso.

Si, pero non podemos esperar a chegada de novos ventos. O compromiso é que cada un poña en marcha a súa ventilador. Non basta con dicir “estou en contra de ETA ou do Estado”, sen actuar activamente. A sociedade actual é moi cómoda. Necesitamos novos lemas, non podemos repetir os mesmos logos e eslóganes que se utilizaron nos últimos 30 anos.

“A loita é o único camiño”, por exemplo.

Por exemplo. Non podemos utilizar as mesmas palabras agresivas de sempre. Temos que crear outra cultura política: a loita é unha tarefa cotiá, non só ir á manifestación. A loita é a construción dunha rede social. A loita é o respecto a todas as persoas. Sei que son frases pomposas, pero non podemos limitar o concepto de loita a unha mera expresión a través da forza. O único é o adxectivo reductor. A violencia e a resistencia non poden ser compatibles, e non se poden ignorar os proxectos e ideas creativas que a resistencia civil ha utilizado ao longo destes anos.

A historia dos nosos últimos corenta anos é, como se ve, confusa.

Si, pero lembremos que as Ikastolas xurdiron desde a perspectiva da non-violencia. “Se non podemos abrir a escola, farémolo en casa”, dicían e facían. Tratouse de xente diversa e con tendencias diversas. O que se arriscou e comprometeuse activamente. Esta actitude está moi arraigada no noso pobo. Non podemos pensar que a violencia foi a única tendencia á loita. Os que chegamos a unha idade non podemos culpar aos mozos, senón que temos que demostrar que hai outros camiños. Tampouco podemos dicir que isto salvaranos fronte a outros medios. Non hai máxicos paus. Debemos seguir traballando como as formigas e os humildes.