Poucas curiosidades hai nesta novela. Quitáchelos?

Antes de
empezar xa sei o que non debo meter, e ademais non me custa nada quitarmo. De todos os xeitos, diría que fago máis de síntese, que vou desde o principio á medula, así non hai tentacións de caer na extravagancia. A min non me interesan as historias “interesantes”; para despois da cea están ben, a todos gústannos os chistes e os feitos curiosos, pero o traballo literario que me interesa non pode meter nada diso. Iso levaríame a un sitio que non me interesaba.

Interésame sacar o fondo. Moitos me dixeron dos meus libros, “isto está moi preto do que vivimos”. Pero para iso tes que recorrer ao esencial, porque si non, pérdesche no valor e nos efectos. Son rechamantes e o que le pon cara de asombro, pero márchanse como veñen. Quero sentir unha experiencia á hora de ler e cando os lectores me din que sentiron algo así, doume conta de que conseguín o que quería. Quizá sexa demasiado ambicioso sacar un pouco de onde estaba o lector, pero creo que empezo a escribir convencido diso.

Hai
uns anos dixeches no blog Batelariak do Volga que o escritor ten que escribir desde a súa experiencia persoal. O transportista é o protagonista deste libro; o transportista tamén o é o teu pai. Canto hai na novela da experiencia persoal?

Podería, ademais, narrar con gran facilidade as historias que vivín co meu pai, a través da nostalxia. Non esquezas que fun autoestopista: percorrín miles de quilómetros e coñecín a transportistas de moitos pobos. Podería collelos, reunilos e contalos. Non tomei ese camiño, tentei afastarme del e tiven que facer un esforzo para traer a historia a hoxe. Nese sentido ten pouco de autobiografía, non recolle o que me sucedeu a min; pero ao mesmo tempo, dicir iso é mentira: o que vivín serviume para escribir isto, pero non porque suceda así, senón porque o recibín.

Todo é autobiográfico, si non estás a mentir. E amente vostede cando cre que quere contar cousas moi interesantes, pero que están moi lonxe de vostede. Por iso non creo no escritor comprometido: moitas veces o escritor comprometido é un burgués que quere afastarse e non sei por que ou por quen. O maior favor que podo facerme é mostrarme tal como son. Non reivindicarei a ninguén nin a ninguén. Tentarei pasar da miña vida á dos demais e facer o camiño inverso. Teño que buscar a veracidade e para iso non podo aparecer doutra maneira; coñecín aos transportistas, coñezo a algúns, e quero pensar que cando estou con eles son algo. Todo o que hai no libro está porque me preocupa, porque o vexo, óuzoo e síntoo; non saio en defensa de ninguén, non quero facer retratos; quero pór a alguén que tamén ten as miñas preocupacións, a alguén de verdade.

O libro narra a viaxe do protagonista, Martin, un home que se ve obrigado a viaxar debido a unha morte que termina con outra morte. Dito así, poderíase esperar unha road movie co significado inicial da viaxe. Non tiven esa sensación. Que sentido ten esta viaxe?

A
estrada que hai aquí non é a de Jack Kerouac. Sempre me interesou moito o mito da estrada norteamericana, ademais creo que ten unha pata nos textos clásicos, como o western. Aínda se contan os western, aínda que dá outro aspecto, e si queres, este libro pode ser un triste western. Creo que neste xénero hai unha procura: o protagonista parte sen saber moi ben onde vai, pero ten a impresión de que ao final vai ter algo que ver e que vai atopar un pouco de luz no camiño. En cambio, o camiño de Martín é labiríntico: está perdido, sabe que entrou nalgún sitio empuxado por unha terrible pregunta, pero non sabe si sairá. Unha morte tráelle a conciencia da súa propia morte. Cando un mórrese de alguén a quen ama, bótase de menos e por iso sofre vostede; pero creo que é unha verdadeira dor, unha preocupación e unha preocupación que a súa morte pon ante os seus ollos. A morte faise consciente, crúa, a intervalos regulares. Martin colle a un morto para telo diante dos ollos.

Cando Martin entrega o camión do outro, pecha o círculo do defunto e comeza outro: o seu. Ninguén sabe como vai acabar, nin el mesmo. Perdeuse nese labirinto.

As conversacións chamáronme a atención. Os personaxes non din nada de peso...

... parecen insignificantes, sen transcendencia.

... si, pero tamén deixou moitas opcións para suxerir. Como se fai iso?

Pregúntanme moitas veces. Non sei, non hai técnica para iso. Non me gustan as cousas transcendentais. A letra maiúscula non serve para a vida cotiá. Iso é o que me pasa coa música heavy: eses guitarristas non saben o que queren tocar, moven os dedos moi rápido, pero non tocan nada que me guste, están a facer coma se estivesen en misa. Iso dá risa. Na literatura a vaidade dá risa. Si queres convencer, tes que facelo desde pequeno; podes atraer ao lector polo pescozo e levalo onde queiras. Outras veces non o consegue, sen dúbida. Quen quere emocións terribles e curiosidades, quen lle gustan as excentricidades, quen lle gusta penetrarse en feitos sorprendentes, abúrrese aquí da primeira liña e utilizará este libro como un somnífero.

Por tanto, tes previsto ese risco, é dicir, que o que faga unha lectura moi textual non lle vai a gustar.

Sen dúbida, pero eu son un bo perdedor. Sei os perigos que corro e si alguén me di que se aburriu moito e que non puido pasar unha páxina, dareille a razón, porque hai un camiño para iso. Ao escribir asúmense riscos. O desexo de convencerlle desde pequeno ten esas cousas. Hai moitos afeccionados ao heavy, e aos que nos gustan o folk-rock e o country-rock gústanos convencernos de pequenos detalles... pero non sei si a comparación funciona.

Si, sigamos nesa liña: a sensación de silencio nunha novela nun ambiente de camión e estrada. Dime, que música poríaslle á novela?

Non lle poría música, porque eu podería facer unha película; se alguén collese unha película e dixéseme que faría unha película, impediríalle que metese música, si non é en directo. No cine moderno dicían Wim Wenders “si non é música en directo, non meta nada”. Si o personaxe acéndese rádioa e óuvese a música no coche, a película lévalla, pero non terá banda sonora. A música utilízase para encher e marcar aquilo que a mera imaxe non puido conseguir. O silencio faise moi pesado, á fin e ao cabo, porque a terrible pregunta que temos dentro non ten outra resposta que a de estar calados. Podería pór como exemplo moitas películas, pero voulle a citar A soidade, de Jaime Rosales. Aí hai un atentado que se contou dunha maneira moi sorprendente e sinxela...

... explota un autobús...

... iso. Na seguinte secuencia esta nai está a comer co seu fillo que acaba de perder, con outros dous, e todo o que din é “ten sal a ensalada?”. Pero, ben pensado, despois dunha cousa tan espantosa, de que falas? Vai comezar a analizar o atentado? Ou non se que razóns persoais e políticas dar? Non. Non tes palabras para entrar niso. A dor e o asombro son tan grandes, cres que lle falta sal? O outro move a cabeza e non é nada máis. A casa está buxán, pola xanela entra a luz e non hai máis palabras. Non hai outra forma de achegarse. Nunha situación semellante non hai nin desexo, nin capacidade, nin nada. Que pasa cando alguén morre? Ou fas unha cousa moi paródica e moi graciosa, ou tes que recorrer á máis absoluta continxencia, á case muda mudez. Si fose máis grande, estou seguro de que faría outras dúas cousas que aborrezco: algo sentimental, e aborrezco o sentimentalismo; ou melodrama, que serven para chorar dez minutos e logo esquecer, pero non para convencer nin para rebelarse. E eu quero provocar iso.

Martin é unha persoa solitaria, moitos dos teus personaxes tamén.

Ao final
, todos estamos sós ante algunhas cousas, e cando estamos rodeados de xente tamén temos que responder a preguntas importantes. Si non reflexionaches sobre a morte e non sabes si estás preparada ou non, ninguén che axudará. Ao final ti morrerás só. Morremos todos sós. Sen dúbida, o estar xuntos e pensar xuntos é unha das poucas salvacións que ten o ser humano. A cita de Albert Caraco, na entrada do libro, di así: “Amamos á xente que ten que morrer e amámolo só porque sentimos ameazados por ser mortais”.

Cando gañou o Premio Euskadi e o Premio da Crítica con Larrepetit, vostede dixo que os xornalistas lle prestamos unha atención moi diferente á de antes. Sentiches presión ao escribir isto?

A min gústame como a todo o mundo cando me fan caso, pero cando me fan demasiados casos me intranquiliza, non me gusta estar tanto tempo encima de tanta xente. Iso durou uns meses e ao final meter a cabeza onde non queres. Empezas a pensar en bobadas, pensas en cousas que non teñen nada que ver con escribir e iso desconcértame. Así que, cando empecei co libro novo, deime conta de que debía de estar máis tranquilo que nunca, porque si non, cometería unha bobada. Tiven que esforzarme máis que nunca, ata que souben o que tiña que escribir e o que non podía escribir. Mañá mesmo podo escribir un libro e será un desastre; entón díxenme: “está tranquilo e non escribas ata que esteas convencido”. A tradución e a lectura axudáronme. Xa sabe vostede que o que fai unha vida normal, o que ten a cabeza aí e o que ten o verme da literatura, ao final ten que tirar algo. Cando es moi novo o sangue empeza a bulir e fas cousas que non debes facer, pero afortunadamente a min todo isto enganchoume a certa idade. Iso tamén axuda.

En máis dunha ocasión dixo que ve poucos escritores vascos que lle interesan. Que le Pello Lizarralde?

Moitas cousas, pero non vouche a dar nomes porque teño moi boa memoria e podo tirar unha longa lista. Achégome ás librarías todas as semanas, teño moita curiosidade. Hai quen di moitas bobadas, “o que le unha novela a partir dos 40 anos non é un lector adulto”, etc.; eu son moi novelista, leo un ensaio pero menos; e a poesía nun tempo moito, pero agora moito menos. Como lector, gustaríame gustar a moitos escritores, tanto en eúscaro como en castelán. Pero non os atopo, non só en eúscaro, senón tamén en eúscaro. Este mundo que probablemente vivimos trouxo consigo unha dura crise creativa. Non vou inmiscirme nas razóns, non sei analizalas. Desbásteme moito, gustaríame ver a moitos escritores que falan euskera, novos, novos e que me interesan, pero hai moi poucos. Hai algúns poucos, pero...

Por exemplo?

Non lle darei nome. Teño que recoñecer que para min o escritor máis grande que foi en eúscaro é Ramón Saizarbitoria. Non teño ningunha dúbida, é un gran escritor e vou deixar tranquilo o seu nome. Hai xente nova, mesmo xente que hai tempo que non escribe nada. Deume moita alegría, por exemplo, ir facer a gravación de Sautrela, falar con Xabier Gantzarain e Jon Benito e ver a que lles gusta a literatura. Á fin e ao cabo, creo que todos estes males da literatura veñen da diminución da afección á lectura. Hai moi poucos escritores porque, entre outras cousas, lese moi pouco. E creo que moitos dos que publican son moi malos lectores, len moi pouco ou o que máis se vende. Normalmente, non sempre; hai excepcións. Nun momento no que non hai afección á lectura é normal que non saian grandes escritores. Creo que a medida que descende a idade hai lectores máis pobres. Dígoo a miúdo: as obras que agora son moi coñecidas foron escritas por moitos escritores vascos cando tiñan ao redor de 20 anos, e non eran nada. Pronto aprenderon, porque levaban moitos anos lendo. Pasaron o lido polo seu filtro e todos aprendemos diso, e imitado. Creo que William Faulkner dixo “imítaa sen parar ata que atope a túa”. Pero iso hai que acabar, unha vez cumpridos uns anos non se pode repetir unha e outra vez.