Estas son as primeiras palabras de Juan Mari Olano: “O Movemento Prol Amnistía (AAM), desgraciadamente, tivo que traballar moito nos últimos 30 anos. A estratexia da represión non parou neste pobo. Nós somos testemuñas diso, testemuñas incómodas. De aí nosa criminalización”. Os 27 axuizados consideraron o caso como un caso de falso xuízo da Audiencia Nacional. A pesar de que se espera que o xuízo se prolongue durante tres meses, os xuíces elaboraron un novo calendario. Está previsto que finalice o 4 de xuño.

O xuízo está a celebrarse na Audiencia Nacional da Casa de Campo. Gustaríanos lembrar como o expuxestes.

As
vinte e sete persoas xulgadas –AAB, Familiares, Liberdade e Observatorio– xa coñecemos a Audiencia Nacional. En miles de xuízos vimos a súa dinámica e función. Os imputados fixemos unha reflexión seria. Desde a creación do Movemento Prol Amnistía denunciamos a represión de ambos os estados: o uso da tortura, a guerra sucia, a violación permanente dos dereitos civís e políticos... Sufrimos o apartheid político e social continuamente. O principal tronco desta represión estratéxica é a Audiencia Nacional, herdeira directa do TOP do franquismo. O traballo da AAM foi contrario ao autoritarismo. Unha institución popular non pode permitir que o Estado fiscalice o seu traballo social e político.

Cales son os vosos cargos?

Son varias: denunciar a tortura ou reivindicar o dereito á autodeterminación... A orde dos temas é moi confuso. Comezamos o xuízo contextualizando os cargos citados polos xuíces. No coche habemos visto que non hai ningunha proba. Non hai máis que teoría. Os “delitos” que se nos imputan son públicos: Benvidos a presos e familiares, charlas, organización de manifestacións, denuncias de torturas. Saben que son delitos sen argumentos e inventaron a chamada “Todo é ETA”.
Soa paradoxal.
É paradoxal. Pódese demostrar que unha persoa é de ETA, pero se un xuíz che di con convicción moral “ti es de ETA”, como demostras que non es? É imposible. Estamos nesa tesitura.

Anunciouse o xuízo a tres meses, pero vostedes dixeron que non van participar. Cal foi a postura dos xuíces da Audiencia Nacional?

Os
xuíces da Audiencia Nacional están pendentes de realizar funcións concretas, de fiscalizar o traballo social e político e de responder as necesidades do Goberno. Non esperaban que a nosa actitude fóra así, nin que os sorprendésemos. Nós tiñamos moi claro que non iriamos dar o espectáculo, a regalar fotos. Mostrámonos co tesón e a seriedade con que traballamos durante anos, xa que o tema é moi serio. En canto o xuíz empezounos a denunciar, nós fixémolo ao responder á demanda fiscal, a través das respostas do avogado. Denunciamos a represión que se produciu en Euskal Herria durante 30 anos e que se fixo por impulso político.

Fixéstelo con normalidade? En eúscaro?

Si, con normalidade. Tras o caso 18/98, parece que a Audiencia Nacional ha sufrido un forte desgaste. Debe de sentir a necesidade de demostrar que é un tribunal democrático.

“Os que me captaron son os que utilizaron a represión contra Euskal Herria” dixeches na primeira sesión. Por favor, afórrache esa idea.

A tese do tribunal di que ETA nos captou: Que somos militantes de ETA, que estamos instrumentalizando a AAM ao servizo de ETA. Que as nosas liñas de traballo son as de ETA. En resposta, por exemplo, dixemos ao tribunal que a liña contra a tortura –a creación dos TAT- foi creada por quen causaron a tortura. É dicir, todos os ministros do Interior, os que fan represión, e ninguén máis. Nós somos basicamente o movemento xerado pola represión.

Que lles dirías a quen din que no xuízo “adoptaron a actitude do victimismo”?

Estes son as mensaxes dos batzokis. As bases sociais do PNV e doutros partidos, aínda que en silencio, admiran a nosa posición. E non só a actitude que temos agora ante o tribunal, senón tamén a que tivemos durante anos. Eu teño relación con moitos membros do PNV, EA e socialistas, pero non teño relación co EBB do PNV. É dicir, o valor político deste xuízo e a nosa dignidade é incuestionable. Despois de 30 anos de traballo, nós non imos defendernos, nós somos represaliados que estivemos defendendo a este pobo. Dicir que imos facer victimismo, que nos piden dez anos de cárcere, é unha vergoña.

Aos que din que impediron a disidencia aos presos, que lles volvo a dicir?

E como se fai iso? Gustaríame sabelo. Os que digan iso saberán como o facemos! Que mo digan! Mire, estas son acusacións para argumentar as teses do Estado, formas de criminalizar á AAM. Desde o Ebro pódese vender calquera discurso sobre nós, sobre ARGIA ou sobre Berria. Pero aquí ninguén cre nesas cousas. A cidadanía, estea ou non de acordo connosco, coñécenos. Ás veces recibimos críticas, outras veces o visto e prace. Pero saben o que somos: somos transparentes e o que fixemos é público. Sete veces estiven alén da muralla e sete veces recibíronme nesta cidade. E sei como funciona o colectivo de presos [EPPK].

Como viven o sucedido entre o EPPK e os presos Txelis e Pikabea?

Nós entendemos as actitudes de todos os presos. A política penal é tan dura! Dezaseis presos morreron no cárcere nos últimos 30 anos, algúns deles suicidáronse, en gran parte por mor da represión. O cárcere pode levar á persoa a asfixiar. É perfectamente comprensible que a xente non poida facer fronte a isto. O espírito do EPPK é animar a quen está canso e facer un percorrido conxunto. Algúns se desmarcaron porque xa non comparten a liña do colectivo, optaron polo camiño persoal ou outro. Son opcións persoais. Entra e sae de forma voluntaria no colectivo. En calquera colectivo entra e sae xente. Non hai máis. Hai pleno respecto. Joseba Arregi e Emilio Guevara xa non están no PNV. Hai crise no PNV por iso? Non. Hai crise, pero non por iso.

Aos que din que hai un vínculo entre ETA e o EPPK, que outra resposta?

Hai quince anos, case o 90% do colectivo militaba ou estivera vinculado a ETA. Hoxe en día, a gran porcentaxe do colectivo non pertence a ETA, son das organizacións sociais e da política: dos medios de comunicación, do movemento xuvenil... O colectivo é máis diverso que nunca. O colectivo ten como obxectivo cumprir co que os presos políticos han acordado na Audiencia Nacional. O seu futuro está ligado ao futuro de Euskal Herria, xa que os presos non optan politicamente pola súa solución persoal. Algúns si. Un saúdo e boa sorte.

Por outra banda, o illamento dos presos adoita ser mencionado. Ti estivéchelo así a última vez. Cóntanos a experiencia.

Foi moi duro de verdade. Nos anos 80 coñecín as crúas circunstancias da prisión de Soria. Por exemplo, a policía, co coitelo da cociña na man e gritando “matalos a todos”, entrou. Esnaquizáronnos. Viviamos situacións graves, pero non pasei esta época de illamento. Leváronme ao Soto del Real por orde de Garzón. Logo, non sei si foi pola súa orde ou polo de Rubalcaba, a Segovia. Alí non hai presos políticos, non tiven nin relación cos presos sociais. Revistas Público: Escribe “Olano está illado para evitar que contamine ao resto dos pés”. A decisión foi política. Verdadeiramente, fixéronme dano. Non me dei conta do que estaba a vivir no cárcere, pasei dez horas lendo e escribindo, ata que saín. Chegáronme Gara e Berria e comprei O País. Ouvía os informativos da televisión. Tiña información –tamén visitas de amigos e familiares– e procesábaa a medida que a recibía. Pero se o que vives non o contrastas con ninguén, podréceseche na cabeza. Cando saín coñecín a sensación que nunca sentira, custoume agarrar o solo. O illamento é exterminador da persoa. A tortura branca. Eu pasei seis meses, pero hai presos que levan anos illados.

Cúmprense trinta anos da creación da HB. Que visión ten da súa traxectoria?

Quizá non son a persoa indicada para falar diso. Podo dicir desde a miña experiencia que ao comezo da Transición houbo un esforzo serio entre as forzas abertzales, nas reunións de Xiberta, moi importante. Algúns elixiron participar naquelas famosas eleccións do 15 de xuño de 1977 e facer o camiño dentro do sistema. Os que alí se expuxeron eran os mínimos: a amnistía e o recoñecemento do dereito á autodeterminación. Algúns se negaron. A esquerda abertzale, pola súa banda, opinou que sen ruptura democrática este pobo non ía recuperar os seus dereitos. Desgraciadamente, o conflito durou. Adiviñámolo. Oxalá nos equivocamos. A situación actual é consecuencia da de entón. Mentres tanto, a esquerda abertzale, arriscando moito o traballo de miles de homes e mulleres, tentou que o pobo decida libremente, ofrecendo a este pobo un marco democrático.

A proposta de Anoeta ía terminar en Loiola. Falouse moito disto.

Cada un vende o que lle interesa. Na esquerda abertzale non temos o costume de enganarnos a nós mesmos, nin tampouco de enganar ao pobo. Eu falei moitas veces do tema cos protagonistas do proceso, Arnaldo Otegi e Rufino Etxeberria. En 2006, na sesión de negociación posterior ao verán alcanzouse un achegamento á definición de Euskal Herria. Foi un gran achegamento á definición dunha nación integrada polas sete rexións e ao dereito a decidir. O Partido Socialista dixo cousas que nunca dixo publicamente. Vivíanse momentos de optimismo. Materializouse o modelo de diálogo acordado e chegouse á fase de ratificación dos mesmos nas executivas de cada forza política. Claro, se se fan declaracións pomposas, que poden ter sete interpretacións, coma se as sete fosen verdade, iso non serve de nada. A esquerda abertzale fixo os preceptivos anexos ao texto, que agora se publica en Internet. Cando chegou a hora dos detalles, a proba do algodón quedou en evidencia que o PSOE non ía materializar o proceso nos termos que sinalou ao principio.

Josu Jon Imaz dixo nestas páxinas: “É posible que a unidade de Olano fíxose co liderado ”.

Inefable Imaz! Non só el. É unha pena o papel que xogaron el e Urkullu, é unha vergoña. Foron as vías auxiliares do PSOE. O PNV ten medo ao escenario post conflito, porque sabe que si se supera o conflito non vai estar no poder. É capaz de negar a este pobo a solución por gardar as cotas do poder. Iso é o que hai que acusar a Imaz, incluído Urkullu e o seu equipo, non tanto a todo o PNV. Se a súa base soubese o papel que xogou Imaz, non sería profesor en Harvard, quizais estaría deportado en África non sei en que buraco.

Quen o mandou?

As bases do PNV. É dicir, se as bases do PNV coñecesen a verdade... Imaz fixo un gran traballo para que non se coñecese o que estaba a pasar polas bases do partido. Mentiras para ocultalo e distorsionar a postura da esquerda abertzale.

En 1996, cando ETA emitiu o vídeo da Alternativa Democrática, coñecemos unha situación similar.

Tiña responsabilidades de HB e por iso leváronme ao cárcere. A proposta era política. Esteamos de acordo ou non, comprometémonos/comprometémosnos a coñecelo. Os partidos políticos, con todo, silenciaron o sucedido. Eu xa non me preocupei pola Unión. Quero dicir, non sei por que Imaz di o que di de min. Ou si, seino moi ben.

Dime entón.

Todos sabemos como chegou á presidencia do EBB Josu Jon Imaz, moi sucio. Os poderes de Neguri necesitaban ser nomeados para difundir o discurso. E o de Urkullu é o mesmo discurso político que o de Imaz. Oxalá Urkullu foise, porque é o xefe político. Imaz puxo voz ao discurso que o sector de Urkullu puxo no Parlamento Vasco. Nós separamos o discurso de PNV e Imaz-Urkullu do discurso do PNV, porque a chea de jeltzales que coñecemos non era nin está de acordo. O proceso viviu ilusionado no sector, porque coincide, como nós, co marco democrático proposto pola esquerda abertzale. Pero para confundir a situación, dixeron o que se pode dicir no patio das ikastolas: “A división é súa. Otegi é bo, Olano é radical”. Arnaldo Otegi e Juan Mari Olano debateron moito nos patios do cárcere, na rúa e nas reunións que mantiveron. Sempre coincidimos e empezamos a colaborar.

Podes ver a Arnaldo Otegi?

Non. Nós non temos a posibilidade de visitar aos presos, por medo a contaxiarse.

Sabe vostede como está?

Arnaldo é un home forte, moi ilusionado. É consciente do que está a suceder. Por suposto, o estar no cárcere xa sabemos o que é. Segue aprendendo, facendo deporte, como sei.

O proceso foi suspendido e ETA asasinou a Isaías Carrasco. Cal é a túa reflexión ou sentimento?

As fontes das miñas sensacións proveñen de idades máis temperás. É dicir, ofrecer á cidadanía a oportunidade de superar o conflito deste pobo e ofrecer un escenario diferente. Para que cada un poida defender o seu proxecto estratéxico, baseado na vontade de decisión da cidadanía. Por encima das siglas, a maioría deste pobo súmase a esta proposta. Co cesamento do fogo, ETA puxo o conflito noutro plano: tras a desaparición da violencia de todas as partes quixo pór a palabra encima da mesa. E a oportunidade rompeu, e fixérono conscientemente. Logo dixeron: “ETA rompeu o proceso”, pero ETA non é quen lle nega a este pobo un marco democrático. Pódese estar de acordo ou non con ETA, ante ETA calquera opinión é lexítima. A maioría estaba de acordo coa opción, pero o Goberno español e o PSOE, coa axuda do PNV, negáronse a respectar a vontade do pobo. Ese é o drama.

(...).

E a morte tamén é dolorosa e é un drama. En todos os casos é un drama na miña casa e na túa. E é aínda máis triste porque son dramas que se poden evitar. No caso da morte de Isaías Carrasco a responsabilidade é de ETA, que foi asasinada por ETA. Pero non é só de ETA. Tamén hai responsabilidade na actitude que adoptaron Imaz e Urkullu, e tamén teñen a responsabilidade os representantes do PSOE e o Goberno de Zapatero, e os militantes da esquerda abertzale. Non o nego. Pero este drama, por que hai que superar este drama? O que nos propoñen é isto, como pobo, non como esquerda abertzale: ou vos asimilamos no proxecto de España ou vos esnaquizamos. Ese é o futuro que se lle ofrece a este país desde a socialdemocracia española? A todos tócanos actuar con responsabilidade. Nós tamén cometeriamos erros, en todas partes hai erros, non somos perfectos. Pero non temos medo ao futuro. Máis tarde ou máis cedo teremos que volver á horta que deixamos en Loiola. Por que non ao instante?

Debe de haber algún sufrimento na arte.

E non hai por que sufrir. Coñecemos a mensaxe do Goberno. No discurso de demonización da esquerda abertzale contan co apoio dos dirixentes jeltzales, pero iso ten unha traxectoria moi curta. Poida que parézache paradoxal, pero estou convencido de que antes do que ninguén pense, este pobo vai reverter esta situación. Non só a esquerda abertzale. A oportunidade volverá xurdir, unha oportunidade que non poderemos perder. Todos. A esquerda abertzale no seu conxunto está disposta a aproveitar esta oportunidade, pódoo asegurar. Pero a esquerda abertzale non está disposta a ser asimilada como pobo polos españois e os franceses despois de 30 anos de loita. A clave está en dar a palabra a este pobo.