Despois, o actor que interpreta ao rei dos Buhames grita as regras de vida do grupo: "Prohibido tomar nada se non é da outra; nas casas temos gomita, temos que entrar pola porta, pero cando non hai ninguén, calar pola xanela, etc..."

Unha vez máis me sorprende e quero denunciar esa parte das mascaradas.

Volverei ouvir: "É autoderisio!"

Mentira: os vascos fan o papel de xitanos.

"Desde sempre os personaxes de Buhame búrlanse da orde humana nos seus sermóns, neste caso os vermellos das mascaradas!"

Mentira: Esta é a interpretación dos investigadores que investigaron os nosos costumes, cando eles non coñecían como os xitanos se fixeron sedentarios en Euskal Herria, nin as medidas de represión contra eles ou a condena contra este grupo.

-Porque en Zuberoa non hai máis xitanos, ninguén sabe de quen estamos a falar, así que non é tan grave.

Mentira: Os máis novos non coñeceron a ningunha familia buhame, pero si aos maiores de 60 anos. Os que se citan nas mascaradas son os xitanos que viviron en Zuberoa. Para facer sorrir á vista, úsanse os seus alcumes, para parecer indecente, insolente, borracho e mullereiro, e para que todos os que son tómense por ojulos. Si moitos dos veciños desas altas abandonaron o val, algúns aínda viven aquí. Pero é certo que poucas veces ven as figuras nos actores ou no público das mascaradas. E cando existe, nin eles mesmos saben nada da historia da súa familia, no fondo é mellor así!

"De todos os xeitos, os xitanos non eran anxos"

A verdade é que… Os que os coñeceron se compadecen deles citando a súa vida miserable, dicindo que sempre lles daban algo cando pedían, pero sempre engadindo historias ridículas co seu coidado. Entón rinse deles porque algúns bohemios tiñan o don de ser travesos, de transgredir as leis, de burlarse da autoridade de xendarmes ou de recrutas, de provocalos logo coas súas proezas. Este recordo é o máis presente na memoria da sociedade.

Pero o que non se pode dicir é que os xitanos pagaron moitas veces ese diñeiro. Moitos deles, homes, mulleres ou nenos, estiveron no cárcere ás veces por roubar, como os pobres do país, pero a maioría das veces por vagabundos e peregrinos. En máis dunha época no País Vasco, tomáronse contra eles terribles medidas represivas (caza humana, expulsión do departamento, envío ás perdidas). Moitos nenos foron arrincados ás burrasas, porque nunca os viron desde entón. As condicións de vida cambiaron moito coa ampliación da industria, cando a espartana foi tomada en fábricas, ou en obras exteriores, así como cando os nenos empezaron a andar na escola e apareceron axudas sociais. Desde entón, os que estiveron no país necesitaron que se esquecese da mala fama.

-Entón as mascaradas non se poden facer máis!

Mentira: a cada pobo que fai mascaradas correspóndelle reflexionar sobre esa parte espectacular. E evitar o problema, como fixeron noutras mascaradas europeas. Outras veces, por desgraza, como Moldavia de Romanía, atópase o mesmo ton que os nosos.

É posible no século XXI, nun pretexto de respecto á tradición, ampliar esta visión dun grupo humano que foi realmente marxinado, ás veces con gran rancor? Todo o que sabemos é que este grupo formaba parte do pobo de Tzigano, que tamén hoxe é vítima da marxinación en moitos pobos, Manux, Xitano, Rom… e os xitanos de Euskal Herria, a maioría dos cales viven na zona de Garazi, e algúns aos que se lles escapou da sociedade.

O artigo foi publicado por Dantzan e trouxémolo grazas á licenza Creative Commons.