O feito de que se puxeron outras prioridades, de que non se cruzaron os astros ou por que se sabe, fixo que durante anos exista un buxán bastante importante na literatura vasca: a ciencia ficción e, nun sentido máis amplo, a ficción especulativa apenas se escribiu. E digo “foi”, porque entre as novidades que se poderán comprar na Feira de Durango deste ano pódense incluír varios libros dentro deste xénero.

Sinal de que algo está a cambiar? Estamos ás portas dun novo renacemento interplanetario vasco? Si, si, empezaron a pensar que estou flipando. E así é. A ficción especulativa ábrenos as portas a imaxinar o que hoxe é impensable. Exercicio necesario para pensar que o futuro pode ser diferente nestes tempos nos que o slogan non future foi introducido dunha maneira non punzante.

Para ilustrar, por exemplo, como será o século XXIII: non só o mundo, senón todo o universo está rexido por vascos, rexidos pola felicidade e o benestar nunca coñecidos. Pero a resistencia a esta superioridade comeza a organizarse: algúns queren recuperar a supremacía da cultura e a linguaxe española de outrora e para iso planearon viaxar ao século XXI, cando se produciu a Gran Revolución.

Iso é o que conta a novela Euskalia (Elkar) de Mikel Alvarez Sarriegi, para expor unha pregunta moi seria: se o eúscaro fose unha lingua hexemónica, como actuariamos? Esta historia, inicialmente pensada para ser un guión para unha serie, adopta a forma de novela de ciencia ficción, sen perder referencias audiovisuais –Matrix, Terminator...–. É a primeira novela do beasaindarra.

Próxima parada da nave espacial: Planeta Ostadar 7310 (Denonarte). Neste terceiro libro do pamplonés Iñigo Ibarra veremos como é a convivencia entre homes e androides. Parece que as persoas de carne de óso e as de circuíto e cable adáptanse ben entre si, pero sempre hai un trastorno que se estraga. O protagonista da novela traballa na súa reprogramación. Ata que o androide H57 cae nas súas mans. O instinto, por imperativo, decide non reprogramarlo e a partir de aí todo se pon patas para arriba.

Esta novela, imprevista en cada capítulo, contempla o mundo que pode traer a vida hiperconectada de hoxe en día: o lector pode imaxinar a través desta historia as consecuencias que poden ter os controis dixitais da información e as ferramentas que rexistran todo o que facemos. E, desde logo, estas conclusións non son moi agradables.

Ai, tecnoloxía. Non podemos ignorar, pero, ao mesmo tempo, o asunto que estamos a converter a través del é preocupante. Ou, polo menos, algo que esperta o noso interese, porque pola contra non se publicarían tantas novelas centradas neste tema. De feito, xa non diferenciamos demasiado a realidade física da virtual, o que en breve terá efectos aínda difíciles de calibrar. Supoñamos que chega a mediados deste século. A novela Berriz zentauro (Elkar) de Katixa Agirre lévanos a un futuro que non parece tan afastado, a través da protagonista Paula Pagaldai, que viaxa a París para investigar á escritora feminista Mary Wollstonecraft.

Tras marcar un antes e un despois coa novela (Elkar, 2018), Agirre volve aos andeis das novidades cunha obra que combina varios planos: un futuro próximo, o século XVIII, o sexo, as fronteiras entre os xéneros... Sexo virtual, realidade estendida, vivencias aumentadas. Todo vai ser moi diferente no futuro. Ou non tanto?

Nesta Feira de Durango temos a oportunidade de teletransportarnos á última novela doutro escritor de longa traxectoria e de imaxinarnos un futuro algo diferente. A novela de Asel Luzarraga Esan gabe doa (Txalaparta) é un libro que inaugura unha triloxía. Esta historia, escrita polo escritor de ficción Simun Palsu, descóbrenos a federación de pobos libres Askayala, vixente desde hai dez anos.

Trátase dunha situación tensa, que ameaza a invasión dunha alianza internacional. Neste contexto, Luzarraga elaborou unha novela devanada ao redor de catro personaxes principais, que nos convida a pensar na utopía do futuro, combinando a ficción especulativa co realismo máxico que ten tan sólidas raíces en América Latina.

Como dentro deste xénero literario é libre viaxar atrás no tempo, temos que recomendar un libro que non sexa unha novidade nobiliaria. Porque, aínda que a ciencia ficción é algo pouco traballado na literatura vasca, ten antecedentes e merecen recoñecemento. O escritor Mayi Pelot foi o pioneiro, coa colección de contos Biharko gogoan (Maio), publicada en 1985. Esta achega continuou coa novela curta Teleamarauna (Maio) de 1987.

Tras un longo esquecemento, os críticos comezaron a reivindicar a súa obra na década de 2010, primeiro Aritz Galarraga e despois Amaia Alvarez Uria neste mesmo medio. Tras a morte de Pelot, impulsada polo grupo Sareinak, tamén lle homenaxearon hai tres anos en Baiona e o editorial Maio reedita todos os seus traballos: Poemas, contos e novelas (2019). Seguramente en Durango poderase adquirir. Non teño que explicarlles a importancia de lembrar este antecedente, porque o foron. Ou, bo, coa lóxica da ciencia ficción: somos porque serán.