O ano pasado cumpriu 20 anos e a directora da institución, Agurne Gaubeka, destacou que "nos gustaría destacar unha foto similar á que tivo a área dos dereitos lingüísticos nalgúns ámbitos durante estes 20 anos. Non só iso, os pasos dados ou os logros alcanzados nestes anos poden ser ameazados”.

Seguidamente tomou a palabra o técnico do Observatorio Garbiñe Petriati: "Desgraciadamente, as medidas destes anos tiveron un ritmo excesivamente lento e nalgunhas zonas en 2021 tamén se viron pasos atrás. De feito, este ano o Observatorio recibiu 1.320 incidencias, un 15% máis que no ano da pandemia de 2020".

Administración e servizos públicos, fonte da maioría das queixas

No informe deste ano faise unha análise sectorial, pero quíxose facer referencia a unha área concreta: os servizos públicos e a necesidade de medidas que garantan en todo momento os dereitos lingüísticos da cidadanía e en igualdade. Para lograr este obxectivo, a directora do Observatorio quixo subliñar a necesidade de traballar o aspecto activo e pasivo dos dereitos lingüísticos: "Que a cidadanía non pode utilizar o eúscaro se quen ofrece o servizo non o fai posible. E para iso, ademais de crear a normativa axeitada e outros instrumentos de traballo, todos os postos públicos deben estar preparados para ofrecer servizos en eúscaro: atención en eúscaro, información, recursos… estar capacitados para traballar tamén en eúscaro”.

Todo iso prexudica aos diferentes vértices dos dereitos lingüísticos. Por unha banda, os servizos públicos deben servir de referencia na garantía dos dereitos da cidadanía para a euskaldunización do ámbito socioeconómico, pero, segundo Gaubeka, "desgraciadamente, o feito de que nos diferentes ámbitos territoriais a propia administración pública teña criterios máis difusos fai que tamén no ámbito socioeconómico reprodúzanse criterios similares". Doutra banda, as decisións tomadas nos servizos públicos afectan os hábitos lingüísticos dos cidadáns, xa que "algúns servizos públicos afixéronse a recibir en castelán e outros a sufrir danos colaterais polo uso do eúscaro lévalles á desesperación e ao sentimento de cidadanía secundaria".

Este feito tivo o seu reflexo tamén na evolución das incidencias rexistradas no Observatorio en 2021, con 1.199 queixas de 1.320 casos, 73 felicitacións, e o resto consultas ou suxestións diferentes. Destas, as administracións do Goberno Vasco e do Goberno de Navarra foron as que máis queixas recibiron.

As vulneracións que se producen a diario desde os distintos Departamentos do Goberno de Navarra son reflexo das distintas decisións que toma esta administración: nalgúns casos, a imposibilidade de recibir os servizos en eúscaro, e noutros, a cidadanía sofre danos colaterais. Doutra banda, Gaubeka explicou que "a insuficiente protección legal do eúscaro e a repartición dos dereitos dos cidadáns por ámbitos lingüísticos supuxo un prexuízo evidente para a cidadanía que tamén en 2021 quería relacionarse en eúscaro coa administración". Así mesmo, indicou que a "non consideración dos dereitos dos cidadáns que queren vivir en eúscaro" nas convocatorias públicas de emprego, así como a "impugnación xudicial das decisións tomadas para garantir estes dereitos" levaron aos cidadáns a reivindicar os seus dereitos.

Na Comunidade Autónoma do País Vasco, as deficiencias habituais repetíronse como cada ano. O establecemento das prioridades lingüísticas das administracións en función do número de falantes ou por zonas está directamente relacionado coa non garantía dos dereitos lingüísticos da cidadanía en condicións de igualdade. Os cidadáns atoparon as deficiencias máis evidentes en materia de seguridade e interior ou sanidade, pero aínda existen problemas para acceder aos servizos en eúscaro no ámbito educativo e na modernización dos servizos xerais. O portavoz do Observatorio destacou que tamén nesta Comunidade "as agresións forenses han multiplicado a determinación e as reivindicacións da cidadanía".

En Ipar Euskal Herria, a pesar de que hai vontade e vontade de adoptar medidas de política lingüística por parte dalgúns fogares locais, o marco legal e regulamentario actual xera límites. Con todo, Gaubeka engadiu que "nas diferentes administracións o eúscaro segue sendo unha lingua secundaria e os cidadáns seguen reivindicando a presenza do eúscaro na información que se lles dá tanto de face ao exterior".

Os obstáculos para a aprendizaxe do eúscaro no ámbito educativo mantivéronse en 2021, ademais das limitacións legais que impón o modelo de inmersión lingüística en eúscaro no sistema público de Navarra e Iparralde, a falta de oferta en eúscaro nas escolas infantís, na formación profesional ou nas universidades condiciona enormemente á cidadanía.

No caso das administracións estatais, a pesar do aumento das queixas cidadás, moitos cidadáns afixéronse a recibir os servizos destas administracións en castelán ou en francés. Ademais, os cidadáns destacan os efectos colaterais que produce o uso do eúscaro con estas administracións.

No ámbito socioeconómico, o eúscaro cada vez ten menos espazo

No ámbito socioeconómico, en 2021 a cidadanía tamén destacou as vulneracións dos dereitos lingüísticos nos grandes centros ou cadeas comerciais de toda Euskal Herria, na hostalaría, nos servizos de interese xeral (provedores de enerxía, transporte, telecomunicacións) ou no ámbito do lecer (cultura e deporte). En palabras da técnico Garbiñe Petriati, "desde o Observatorio constatouse que nestes servizos o eúscaro ten cada vez menos espazo e que, mesmo nos casos de obrigación legal, é cada vez máis difícil acceder aos servizos e a atención en eúscaro. Máis aló do castelán e o francés, xa que nestes ámbitos o inglés ocupa un lugar máis destacado que o eúscaro".

Doutra banda, a falta de oferta en eúscaro en lecer ou unha menor oferta en eúscaro "pode afectar os hábitos de consumo dos cidadáns e, de face ao futuro, notouse a preocupación polas mensaxes e ofertas dirixidas aos máis pequenos e novos". Así mesmo, sinalou que nestes ámbitos "as empresas e entidades que, sen ter ningún deber legal, tentan pola súa determinación ofrecer un servizo en eúscaro, seguen agradecendo á cidadanía a súa calidade de servizo e o seu respecto cara á cidadanía", pondo en valor as felicitacións e recoñecementos recibidos polo Observatorio.

Incorporar medidas como parte da responsabilidade social

Por último, o Observatorio fixo un chamamento ás administracións públicas de todo o País Vasco para que, "prioritariamente", analicen "as súas actuais deficiencias na garantía dos dereitos lingüísticos da cidadanía e poñan en marcha medidas máis eficaces". Doutra banda, para que o ámbito socioeconómico tradúzase na euskaldunización e a asunción dos dereitos básicos da cidadanía máis aló da voluntariedad, "a formulación de medidas e proteccións legais é tamén algo que as administracións públicas deben impulsar", así como o recoñecemento dos dereitos lingüísticos dos seus clientes e usuarios por parte das entidades e empresas privadas "forma parte da súa responsabilidade social na construción dunha sociedade máis xusta e igualitaria".