O único que está claro é que non existe. Celedón é un mito, un símbolo que se funde cada catro de agosto en Gorka Ortiz de Urbina de carne e óso. Hai moitas versións sobre a orixe do mito.

A máis coñecida é a historia do baserritarra de Zalduondo: Celedonio Alzola Garcia de Andoin. Naceu en 1796 e morreu en 1866. Dise que foi vivir aos vinte e un anos á rúa Zapatería de Vitoria-Gasteiz, onde construíu a súa casa como albanel, con "xanela e balcón", como di a canción. Recolleuse de todo ao redor de Alzola, que por ser juerguista fíxose famoso na cidade, que era un home traballador e moi fiucego…

Seguindo esta lenda, desde 1971, o domingo anterior ás festas de Vitoria-Gasteiz, en Zalduondo celebran o Día de Celedón, abrindo a fonte que esculpió o tolosarra Juan Lope de Andoategi. No canto de sacar auga, sácase viño da fonte do pobo, e é costume facer merenda ese día en Torrelarre.

Tamén se pode ver unha placa na casa na que se cre que naceu Celedón.

Con todo, o sacerdote e etnógrafo Carlos Ortiz de Zarate recolleu no libro Lendas e tradicións de Kuartango a biografía doutro Celedonio Iturralde, que pode inspirar o mito das festas de Vitoria.

Celedonio Iturralde Armentia naceu en Bitoriano en 1810. Era un home moi alegre e gustáballe moito andar polos bares de Vitoria-Gasteiz. I. Durante a Guerra Carlista (1833-1840) chegou a ser tenente coronel e nesa época puxéronlle o alcume de Celedón. Ademais, segundo unha lenda, entre os carlistas usaban o contrasinal Celedûn fíxose unha casa nova durante a guerra.

Tras a derrota dos carlistas, Iturralde exiliouse a Francia, pero volveu a Álava en 1843, casándose cunha señora de Catadiano e construíndo unha nova casa en Andagoia, onde había unha antiga casa torre, "sen xanelas nin balcóns". Segundo as lendas, Celedón de Kuartango tivo unha vida irregular: gandeiro ou carboeiro en Gibijo, participou na terceira guerra carlista, tivo que exiliarse de novo… e morreu en 1889.

Non está claro quen inspirou, en 1957, ao grupo de amigos que creou o personaxe de Celedonio; Celedonio Alzona ou Celedonio Iturralde, ou algún outro Celedón alavés. O que está claro é que desde entón un boneco co paraugas aberto baixa por unha corda e as festas de Vitoria comezan cos berros dun home de carne e óso.

Esta noticia foi publicada por Alea.eus e trouxémola a ARGIA grazas a licénciaa CC-by-sa.