O Goberno Vasco ha ligado a Cultura á mundialización e, por tanto, á internacionalización, á transformación dixital, á emerxencia climática, á desigualdade de xénero e aos valores socioeconómicos da cultura á hora de achegar as primeiras ideas de reflexión sobre o contexto social e cultural. Os creadores que traballan co eúscaro tampouco aparecen nestas primeiras directrices. Cando se fala de fomentar a creatividade e o talento, si, vese que, dalgunha maneira, o de eúscaro “hai que impulsalo máis”, pero sen expor iniciativas reais extraordinarias. É dicir, o que o documento subliña en definitiva é iso, que o eúscaro é un “compromiso indirecto”. O tres eixos principais son a ampliación das posibilidades creativas, a garantía da prosperidade e diversidade da oferta e a conservación e transmisión do patrimonio cultural, que inclúe a renovación do Museo de Belas Artes de Bilbao e a definición das bases do proxecto Guggenheim de Urdaibai.

Ademais destes eixos, hai dous compromisos que se consideran transversais: incidir na igualdade entre mulleres e homes –di que se creará o Centro de Documentación de Mulleres Artistas Vascos– e incidir na normalización do eúscaro.

Na páxina 53, no apartado de compromisos indirectos, no referente ao eúscaro:

“No pobo vasco débese especial atención ao eúscaro, tanto na creación ou produción, como na oferta e transmisión da memoria. En Euskadi non se pode entender a cultura sen a cultura vasca, nin sen ter en conta todo o contexto cultural vasco. No núcleo das políticas culturais do Goberno Vasco atópase a garantía de oportunidades para crear, vivir e lembrar a cultura en eúscaro. En todas as liñas de traballo foméntanse especialmente os contidos e servizos culturais en eúscaro”.

Mercado e eúscaro

A creación, a oferta e a transmisión son o tres eixos, como se mencionou anteriormente. Os contidos en eúscaro enmárcanse neste segundo eixo, “a comercialización e a difusión da cultura debe conxugarse coa responsabilidade de ofrecer á cidadanía unha oferta cultural plural e diversa”, é dicir, o que se quere suxerir é que se ofrecerá contido en euskera para que a oferta sexa “diversa”. Por tanto, o proceso vén ao revés porque se quere ofrecer. Pero no eixo dos creadores, no primeiro eixo, non hai mención aos creadores que traballan en eúscaro.

En definitiva, o principio do eixo creativo resúmese en que “a ampliación das posibilidades creativas, o fortalecemento das contornas nos que se encamiña a creación e o ofrecemento de medios de apoio á creación son fundamentais para o pobo que quere ter unha cultura viva e para o pobo que quere sobrevivir”. E a continuación, apenas dous parágrafos máis tarde: “os resultados dos procesos creativos deben materializarse ou producirse para que se convertan en obras que poidan ser coñecidas, gozadas, comunicadas, compartidas. Os produtos culturais deberán competir nos mercados de diñeiro, atención e prestixio”.

Evidentemente, o primeiro principio que debería ser fundamental refírese ao circuíto económico. E no circuíto económico, que lugar ocupa o eúscaro? “Estamos fóra e quérennos fóra”, contábanos o escritor Koldo Izagirre nesta reportaxe, Laineza de Lanartea. Charla sobre o libro Cultura en carne viva.

“Euskadi, auzolan”

Lanartea é a Asociación de Traballadores Profesionais do Eúscaro, de vocación sindical, que recolleu as súas reivindicacións en ARGIA. E o que eles dicían, polo menos nun punto diminuto, recolleuse no diagnóstico da situación:

“Moitos dedican parte do tempo á actividade creativa, por necesidade de compartilo con outros traballos, a miúdo ven interrompidos, a maioría traballan sen contrato fixo. Isto supón grandes dificultades para identificar a actividade cultural como profesión. En consecuencia, a estes creadores non se lles recoñecen os dereitos sociais e laborais do resto de traballadores e profesionais. Esta é a cuestión que haberá que tratar de resolver nos próximos anos (...) Para poder levar a cabo estas adaptacións nas normativas, os censos de artistas e creadores e os datos sobre a cultura da actividade reivindicaron a necesidade dunha metodoloxía e criterios comúns, mesmo nalgúns casos por parte das institucións internacionais. As dificultades para medir a actividade creativa e realizar o seguimento do sector cultural a través dos datos son xerais. E a necesidade destes datos. No noso caso, o Observatorio Vasco da Cultura é o noso principal instrumento para esta tarefa”.

Mozos en destino

Os cambios discursivos fanse tendo en conta o consumo cultural e a evolución do consumo, e así se concretan os compromisos, evidentemente. “Un de cada catro vascos non le nunca, a metade dos vascos non acode nunca aos museos, no teatro o mesmo, case o 60% non utiliza o servizo de bibliotecas… Esa é a zona que temos que ir gañando. Unha tarefa cada vez máis importante é visibilizar, visibilizar e facer atractiva a cultura, e en especial atraer a novos públicos, especialmente aos mozos”.

O Departamento de Educación terá unha responsabilidade directa na promoción do consumo cultural, especialmente centrada na lectura. Nestes momentos nos que a educación tamén se está dixitalizando, o novo plan permite entender que a eBiblioteca da rede dixital vai utilizar máis plataformas, concretamente prevese o deseño do Plan de Lectura. Doutra banda, sinálase que mediante outro plan desenvolveranse accións para “desenvolver o sistema da arte” e potenciar a actividade dos museos.

O eúscaro no mundo dixital

Mencionando a dixitalización, o Plan Kultura 2028 tamén achega un dato significativo. Antes de Pandemia, o 10,4% da poboación pagaba o acceso a plataformas dixitais para a visualización de audiovisuais, fronte ao 63,4% actual.

Nas plataformas dixitais é ben coñecido que a oferta en eúscaro é escasa, non digamos a de contidos creados en eúscaro. Pois ben, o plan contempla, no apartado de promoción do salto dixital, a necesidade de reforzar a presenza da cultura vasca na contorna dixital. Proponse tres iniciativas que non se profundan posteriormente: “Fomentarase a creación e difusión de contidos dixitais, con especial atención aos de eúscaro”. Isto, inevitablemente, permite financiar o contido en castelán xerado en Araba, Bizkaia e Gipuzkoa fronte ao contido en eúscaro.

Ademais, sinálase claramente que a iniciativa do grupo EiTB Media será “decisiva” á hora de fomentar a produción audiovisual. Pero máis aló da lingua, polo seu contido, o xornalista Urtzi Urkizu publicou a semana pasada no xornal Berria que EiTB non financia varios proxectos e que si, se a súa visión política era ben asumida polo Instituto Gogoratuz ou non.

Responsabilidade da promoción cultural, dos medios de comunicación

Trátase de palabras textuais: “Para a supervivencia do eúscaro e da cultura vasca é fundamental aumentar a solidez desta comunidade, prestar especial atención ao mercado potencial vasco e facer visibles os produtos da cultura vasca. Os medios de comunicación en eúscaro inciden e teñen especial relevancia na oferta e costumes culturais en eúscaro. Publicacións como Berria, ARGIA e Jakin, ou de carácter local, son importantes promotores da cultura e do consumo cultural en eúscaro. Por unha banda, son unha ferramenta estratéxica para a difusión da oferta cultural en eúscaro, clave para que o público que queira consumir en euskera teña coñecemento de devandita oferta”.

O documento sinala que os medios de comunicación en eúscaro son apoiados “de forma expresa” polas institucións vascas.