Somos un pobo que segue discutindo sobre a veracidade da opresión sufrida, porque seguimos sendo un pobo oprimido. Porque a liberdade implica contar sobre a propia realidade, a capacidade de responder con voz propia ás mentiras escritas polo opresor na Historia con maiúsculas.

O País Vasco non existe. Non houbo piso con nehoiz. O eúscaro retrocedeu de forma natural. Ademais de ser un ataque discursivo típico, estas palabras non son máis que un pequeno exemplo de narración xeral que difundiron especificamente na sociedade, unha estratexia de propaganda mestra construída en favor da unidade española. Desta maneira, o relato sobre isto cobra maior importancia que a opresión, porque dela dependerá a actitude dos oprimidos: aceptar ou levantar a realidade con desesperación e enfrontala. Claro, o poder utiliza a palabra para xustificar o que fai e convertelo en aceptable. En 2011 a Real Academia da Historia de España presentou a guerra provocada por Franco no seu Dicionario Biográfico Español como Cruzada ou Guerra de Liberación; recentemente escoitamos a necesidade de desmilitarizar e desnazificar a Putin Ukraina, ou de verlle facer xenocidio en Gaza para responder a Netanyahu Hamas. É tan importante dicir como facer.

No noso caso, a historiografía xeral analizou pouco e moi someramente a opresión do eúscaro. De feito, si analizamos os traballos que estudaron a represión do franquismo, atopámonos cunha represión política, económica ou social, pero o ámbito cultural apenas foi traballado, e moito menos no que se refire á opresión das linguas. No noso país realizáronse ensaios honestos, como o libro branco do eúscaro de Euskaltzaindia ou a historia do eúscaro editada polo Goberno Vasco, pero a opresión das linguas volve mostrarse inexplorada. Pola súa banda, Torrealdai recibiu insultos contra o eúscaro do réxime: dialecto, xerga, ladrido, vrugas que lle saian aos idiomas, cancro da patria, jerigonza, Que é o noso idioma o que roda do carro de bueyes á hélice do avión. A lingua castelá, por suposto, presentada como lingua suprema: idioma, claro romance ou lingua do cristián. Con invitación á súa utilización: Español, fala español ou Fala a lingua do Imperio. Así, tras analizar a ideoloxía do réxime, as políticas, as leis, os instrumentos institucionais e as accións, Torrealdai falounos do xenocidio cultural. Na mesma liña atópase Xabier Irujo, que sitúa a opresión dos Estados español e francés contra a cultura vasca en Euskal Herria na categoría de xenocidio.

A represión tomou agora outro camiño, a agresión xudicial, e as palabras volven apoiarse no poder: que o eúscaro é discriminatorio, que esixe uns coñecementos mínimos oponse á igualdade de acceso á función pública, ou que as medidas a favor do eúscaro están dirixidas a eliminar o castelán, e que suporían romper o equilibrio entre as linguas. Por iso son imprescindibles proxectos como Bizkarsoro, que nós mesmos fixemos, que nos dirixen, que nos dan a palabra. A represión sufrida polos vascos do País Vasco Norte durante o século XX reflíctese nunha magnífica e dura película dirixida por Josu Martínez. En definitiva, necesitamos seguir traballando con firmeza. Písannos, que non nos conten a nosa historia!

Danel Abando Olabarri, profesor