O 6 de febreiro de 2020 o vertedoiro de Zaldibar derrubouse e causou a maior catástrofe medioambiental das últimas décadas no País Vasco. Morreron dous traballadores, Alberto Sololuze e Joaquín Beltrán, cuxo corpo aínda non foi localizado. Tras varios días de desastre, o vertedoiro incendiouse, abriuse unha néboa tóxica na zona e o amianto achado entre os cascallos non fixo máis que empeorar as cousas.

Pero despois de cinco anos, as responsabilidades non están aclaradas. Abríronse varias causas, unha delas pola morte de Sololuze e Beltrán. Durante o xuízo, a empresa que xestionaba o vertedoiro, Verter Recycling, recoñeceu a súa responsabilidade e indemnizou ás familias, pero ningún deles foi encarcerado. A outra cuestión, a relativa aos delitos medioambientais, atópase aínda en fase de instrución e apenas hai información sobre a mesma. Están imputados os membros da empresa Verter Recycling, os funcionarios do Departamento de Medio Ambiente do Goberno Vasco e as empresas consultoras Lurtek e Geyser. Espérase que o xuízo se celebre a finais de xuño deste ano.

Antes de producirse o desastre, os técnicos de medio ambiente do Goberno Vasco realizaron sete inspecciones ao vertedoiro de Zaldibar, e na última detectáronse 23 “desviacións”, aínda que non se lles deu a gravidade necesaria. Esta falta de actitude e control puxo en dúbida a xestión completa dos vertedoiros existentes: “Acabar co modelo de vertedoiros privados é absolutamente urxente, máis aínda cando se demostrou que este modelo non é fiable”, escribiu meses despois Mikel Otero de EH Bildu.

Como se están realizando as inspeccións dos vertedoiros?

EH Bildu pediu datos sobre o control dos vertedoiros a Mikel Jauregi, conselleiro de Industria, Transición Enerxética e Sustentabilidade do Goberno Vasco, nunha pregunta formulada pola parlamentaria Amancay Villalba. Na resposta pódese observar que o Departamento de Medio Ambiente realizou nos vertedoiros de Gipuzkoa e Bizkaia un total de 147 inspeccións en tres anos, das que só 32 foron “non programadas” e só abriu sete expedientes de multa. Jáuregui concluíu que “en xeral” a maioría das instalacións “cumpren as normas” e “son as que menos” non cumpren.

Entre os vertedoiros multados atópase o de Artigaskoa, xestionada por Garbikek, preto da incineradora de Zabalgarbi, por non tomar medidas para evitar o mal cheiro. Os veciños de Alonsotegi levan anos reclamando a prevención destes cheiros. O Goberno Vasco tamén abriu un expediente sancionador a Cespa, que xestiona o vertedoiro dAs Lagoas de Zalla, por incumprimento, entre outros, do Programa de Vixilancia Ambiental.

Desde 2022 os técnicos realizaron dezanove visitas ao vertedoiro de Zaldibar, a maioría delas non programadas, e detectaron infraccións como a superación dos límites máximos de vertedura de lixiviados, a non construción de chemineas de desgasificación ou o incumprimento de prazos no proceso de selado do vertedoiro.

Verter Recycling non paga nada

Tras o desastre ocorrido en 2020, o Goberno Vasco asumiu a responsabilidade de estabilizar e selar o vertedoiro de Zaldibar, no que gastou 30 millóns de euros. Verter Recycling atópase en situación de liquidación desde 2021 e ofreceu á Administración os terreos do vertedoiro para saldar a súa débeda. Con todo, os técnicos do Goberno Vasco han constatado que aínda hai que tomar máis medidas para estabilizar e selar a zona e así o esixiron á empresa. Pero, como se pode apreciar na información remitida polo Goberno ao Parlamento, este non cumpriu os prazos e, ademais, de momento, non puxo nin un euro.

O caso do desastre de Zaldibar mostra que a falta de control sobre os vertedoiros e a escuridade era maior do que se pensaba. O xuíz de Durango abriu recentemente unha nova causa, que está baixo segredo de sumario, segundo explicou o xornalista dO Diario.é Iker Rioxa. O xuíz investiga si o Concello de Zaldibar cometeu un delito de prevaricación, á vista dun informe da Ertzaintza. O diario Berria publicou en 2023 que Verter Recycling utilizou un terreo máis extenso do que lle correspondía para ampliar o vertedoiro no barrio de Eitzaga.

Cinco anos despois, por tanto, hai pouca claridade no sucedido e moitas dúbidas na forma actual de xestionar os vertedoiros. Mentres, este domingo celebrarase unha concentración en Eitzaga, convocada pola plataforma Zaldibar Argitu, para esixir novamente responsabilidades e denunciar que o desastre se devastó "pola falta de diñeiro".

A plataforma popular Zaldibar Argitu recibiu o Premio Argia á Mellor Campaña en 2021: