Os cambios que experimentamos coa adolescencia teñen consecuencias importantes nas nosas relacións. Ao chegar esa época da vida, normalmente, sentimos a necesidade de romper cos pais. Esta ruptura realízase en diferentes ámbitos: psicolóxico, estético, ético e, por suposto, físico. Cando na adolescencia o noso corpo cambiou radicalmente, resúltanos estraño, ocultamos os cambios tamén dos pais. A maioría dos pais tamén cambian a súa relación física cos seus fillos a partir desa idade. Na adolescencia queremos estar cos nosos maiores, coas persoas que están en nosa mesma situación. Empezamos a coser todos os fíos que soltamos cos pais cos nosos novos compañeiros de viaxe. Tamén se establecen as relacións físicas, e é nesta época cando se practica a opción sexual.

No futuro, si somos pais, as nosas relacións máis importantes sitúanse na parella e nos fillos. Afastándonos dos nosos compañeiros de mocidade e afastándonos aínda dos nosos pais. Con todo, é moi habitual que a medida que os nenos se van torrando, os nosos pais necesiten axuda. Por sorpresa, de súpeto, temos que tocar os corpos dos nosos pais, limpalos, adornalos... Non sabemos como responderemos antes de que suceda, dámosnos/dámonos conta de que con total naturalidade somos capaces de adaptarnos á nova situación. Tamén nos damos conta de que desde eses momentos difíciles podemos vivir momentos marabillosos, xa que o coidado mutuo é un dos principais creadores da nosa mente, quizais o maior. Pero, como escribín no artigo anterior, na nosa sociedade as pasaxes da vida non se viven como antes. O movemento do tempo dános moito medo, convertémonos/convertémosnos en “sempre novos” e “Piter Pan”. Debido ás novas características sociais que mencionei no texto anterior, en moitas ocasións, a dependencia das persoas maiores engánchanos fóra de xogo e moléstanos.

Residencias de anciáns

Nas sociedades occidentais, onde a esperanza de vida é tan grande, nos últimos anos concentramos aos nosos anciáns nas residencias de anciáns. Nas novas relacións familiares, de parella e de persoas, os anciáns non teñen cabida e xorde a necesidade de repartir a responsabilidade coas institucións públicas. Con todo, a mirada dos que actúan nas nosas institucións é distinta. O coidado dos anciáns é caro e queren “recortar” eses gastos. A solución atopada foi a privatización deste servizo público.

Na actualidade, na maioría dos países occidentais de Europa, a porcentaxe de xestión das residencias de anciáns quedou moi elevado en mans de multinacionais. A precarización é a única vía para abaratar o coidado das persoas en situación de dependencia. Estas multinacionais empeoraron as condicións dos traballadores, reduciron a calidade da comida, aumentaron os cocientes... Para eles, os vellos non son máis que unha fonte de ingresos, unha dos moitos investimentos que realizan na bolsa.

E chegou o virus

Este sistema xa presentaba algunhas gretas, xa que na privatización dun servizo público nunca se “aforra”. O descenso da calidade do servizo e o beneficio económico que queren sacar as multinacionais sempre será máis caro para alguén, non só en diñeiro, senón tamén en consecuencias sociais. As familias dos anciáns que están en residencias pagan uns 3.000 euros ao mes por unha habitación compartida. Os que teñen aforros quedan sen un soldo a medio ano; os que entran sen diñeiro páganse a través do diñeiro público. Por tanto, como no casino, “a banca sempre gana”, é dicir, as multinacionais.

O virus puxo en evidencia as carencias deste sistema. As residencias de anciáns non son hospitais. Nas persoas que se atopan en residencias de anciáns hai de todo: persoas con baixa enfermidade crónica, que se quedaron sen familia, que non queren/non poden atender ás familias... unha casuística ampla, pero non se formaron como hospitais, aínda que ofrecen varios servizos de saúde. Así as cousas, cando o virus se achegou a nós, os directivos destes centros, nos que a xestión económica é o eixo, non responderon adecuadamente. Porque a prioridade é a redución de gastos e porque non se prevén este tipo de situacións. Nalgúns lugares actuouse ben, noutros, a pesar de que os traballadores fixeron por si mesmos todo o que puideron, a escaseza de recursos deixou unha porta aberta á enfermidade. E é que, como é sabido, o 60% dos falecidos en moitas zonas foron usuarios de residencias de anciáns.

Cambiar radicalmente o modelo

Xerouse unha necesidade urxente. Este servizo privatizado non puido responder correctamente e non poderá responder os retos que se lle expoñen. É un problema estrutural, hai que republificar este servizo. Reducindo os cocientes, mellorando as condicións e formación dos traballadores, garantindo a calidade do servizo. Sen a observación e xestión rigorosa das institucións públicas, os nosos maiores pronto sufrirán unha nova crise.

Con todo, púxose de manifesto a necesidade dun cambio máis profundo. Non podemos excluír aos nosos vellos das nosas vidas. Sen os vellos non nos comprenderemos, sen os vellos non nos estamos comportando correctamente. Evidentemente, estes modelos de familia de outrora non volverán (afortunadamente, con toda seguridade). Pero á hora de organizar as nosas comunidades, a rexeneración das zonas comúns intergeneracionales está nas nosas mans. En lugar de concentrar aos anciáns cos seus maiores nas residencias, debemos traballar outros modelos para que as persoas maiores poidan seguir convivindo con outras persoas maiores. A solución máis lóxica témola cando convivimos todas as xeracións (xuntas). As culturas antigas sabíano e nós esquecémolo. Temos que xogar diferentes roles nas diferentes etapas da vida: coidador, protector, coidado, protexido, acompañante, apoiado... Que todo isto prodúzase en espazos comúns é beneficioso para todos, como persoas e como colectivos. Do mesmo xeito que respondiamos como grupo aos retos que tivemos no pasado, tamén debemos responder así aos novos retos que nos depara o futuro.

Un virus tróuxonos a crueza da realidade, unha realidade crúa, doce e dolorosa que nunca cambiou no outro lado da muralla. Nas sociedades occidentais, un virus confirmounos que a inmortalidade que soñabamos é imposible, que tamén Peter Pan envellece, que vivimos dos que traballan na precariedade, que o castelo das cartas pode ser derrubado por un vendaval de vento. Poida que pase a tempo, e quizais esteamos a tempo de cambiar de raíz o noso sistema social.