A medida que a crise avance, imos necesitar de todo para levantarnos a cabeza. Despois de que a covid-19 axitase a todo o mundo, a prioridade será saciar os ventres da poboación. Dirixentes: Si esta loita foi bautizada como guerra, observade nos vosos arquivos como na retagarda sempre se fomentou a produción de alimentos no propio portal por parte da cidadanía, tanto por familias como por auzolan.

O pasado xoves, 26 de marzo, os horticultores afeccionados de Hernani estivemos moi felices: entre os poucos expositores que acudiron a un mercadillo semanal autorizado, viñeron dous viveiros coa súa variada oferta de plantas. É unha mágoa que se achegou tan pouco comprador. Se a véspera se comunicase aos cidadáns... A furia dos vegetarianos adoita ser un pouco máis tarde, díxonos o dono dun seminario histórico de Ibarra consolándome de coche, pero ao meu lado un par de ducias de leitugas, remolachas e plantas de fresas e un cúmulo máis de cebollinas, e eu contestámoslle con outra razón: que moitos dos que teñen o seu pequeno horto nunha zona privada fóra de casa ou nas hortas municipais non poden chegar a elas, polas prohibicións vixentes.

Neste desconcertado intento de cercar á peste, os orfos parecerían unha barbaridade, pero si é certo –e xa non fai falta ser Paul Krugman para darse conta– que a peste trouxo consigo unha crise máis profunda que a de 2008 e que nos leva a unha longa guerra contra a Covid-19, adiantarémonos aos novos problemas que veñen promovendo entre os cidadáns –como en todas as guerras graves e todas– nas súas casas e producir os seus alimentos. Coas condicións estritas, de acordo: traballar coidadosamente para que ninguén se contamine nas hortas, prohibir a venda dos beneficios das hortas amateur en ningún lugar, se a situación se endurecese ter que entregar á comunidade un tanto por cento das verduras… pór as condicións que se desexen, pero promover a produción de alimentos. E facer o camiño para que cando este confinamento forzado axilícese –e alívieno– iníciense máis cidadáns e cidadás no cultivo de hortas nos parques e xardíns que son terreos comunais. Coa crise de 2008 e a medida que se difunde a mensaxe da transición enerxética, son moitos os concellos que durante estes anos promoveron os hortos urbanos; non é tempo de retroceder, senón de avanzar.

Así se fixo a Segunda Guerra Mundial. Na época da guerra mundial, os gobernos en Estados Unidos e Gran Bretaña fomentando as campañas de Victory Garden (Hortos para a Vitoria) e Dig for Victory (Na aixada de vencer): vós creades os alimentos xunto a casa e así facilitades o uso dos cultivos dos agricultores profesionais para a guerra. De acordo coas explicacións do investigador americano Mike Davis, contámolo nunha Net Próxima 2007. No medio do caos global provocado polo coronavirus, unha das prioridades das autoridades é encher os ventres de millóns de rúas das grandes cidades que se alimentan de alimentos traídos de moi lonxe. Desta forma, converteuse nunha necesidade estratéxica para os cidadáns que podemos facilitar a súa participación na produción de alimentos, é dicir, que na guerra, como nas frontes remotas, os cultivos dos agricultores profesionais cheguen hoxe aos desertos alimenticios das cidades, dunha maneira suficiente e de calidade.

A Net Próximo 2007 dicía o seguinte:

Os nosos avós e avoas saben como salvar o mundo

Como é posible que en Occidente se fale de medio ambiente e de repartición inxusta da riqueza e que o consumismo siga no seu apoxeo? É posible que os cidadáns renuncien a iso? Mike Davis cre que os pais que coñeceron a guerra teñen unha resposta.

Moitas das persoas que falan como ecoloxistas levan unha vida de supersize. (...) Sería posible que os americanos renunciasen voluntariamente aos 4x4, as grandes casas, McDonald’seis e o céspede artificial?”. A pregunta do xornalista e escritor Mike Davis vincúlase a Net Aprox (“Desde o 15 de abril os ingleses están a comer o planeta”) de hai quince días e ten un contido para outros ricos mundanos que non somos yanquíes. “Os principais medios de comunicación falan constantemente de créditos de carbono, de coches híbridos, de novo urbanismo... e con todo a nosa pegada ecolóxica é cada día máis grande”.

Mike Davis, un investigador trostkista afincado en California, escribiu na revista electrónica norteamericana Alternet que os nosos avós poden ter unha resposta: “Home-front ecology: What our grandparents can teach us about saving the world”.

II. Davis dedícase á Guerra Mundial. “En 1940 os americanos loitaron á vez no outro lado do mar o fascismo e o malgaste inútil en casa. Os meus pais, os seus veciños e millóns de cidadáns ían traballar en bicicleta abandonando os seus coches nas súas casas, cavaron xardíns diante das súas casas e plantaron coles, reciclaron os tubos de pasta de dentes e o aceite de cociña, traballaron como voluntarios nos centros de axuda a soldados, compartiron casas e comidas con descoñecidos, e trataron de non gastar máis do necesario”.

Segundo Davis, na II Guerra Mundial, Rusia continuou impunemente. A Guerra Mundial foi a campaña verde máis masiva e extensa da historia dos Estados Unidos. Os americanos non sufriron en casa as desfeitas da guerra, que foron numerosos os mortos e feridos en todas as frontes, pero tiveron que apertar os dentes en busca da vitoria militar. Para entón, a sociedade norteamericana xa estaba inmersa no novo modelo consumista, pero a guerra obrigou ás autoridades a facer campaña contra o malgaste e a favor da conservación.

O Estado reviviu, por exemplo, as famosas “Victory Garden”, as hortas de triunfo ou as hortas. I. Durante a Guerra Mundial foron promovidos polo presidente Wilson para remediar a escaseza de alimentos, e renovados tras a gran crise de 1929, co obxectivo de atopar unha solución ao desemprego. Cando os Estados Unidos volveron entrar en guerra tras o desastre de Pearl Harbor, o Departamento de Agricultura organizou a campaña “Food Fights for Freedom” (Guerra de Alimentos pola Liberdade).

No xardín fronte á Casa Branca en 1943 plantáronse as verduras como exemplo. En Estados Unidos tentáronse 20 millóns de novos horticultores no mesmo traballo, e entre un 30 e un 40% das necesidades producíronse nese traballo, para poder enviar a Gran Bretaña ou Rusia os froitos dos auténticos agricultores.

Aquelas hortas urbanas empezaron a facerse famosas. O famoso poeta e crítico John Malcolm Brinnin escribiu o libro de poemas The Garden is Political, no que enxalzaba “os campos do internacionalismo”. Boy Scout, entre os sindicatos e as asociacións, transformaron os hortos dos barrios en miles de feas e abandonadas terras que deron aos mozos dos arredores o orgullo dun hortelano autosuficiente. En Chicago uns 400.000 escolares participaban nas operacións de “Limpeza pola Vitoria”.

Estas campañas de “victory transparente”, en opinión de Mike Davis, pretendían ir máis aló de satisfacer as necesidades de alimentación. Unha visión máis verde dos núcleos urbanos no seu empeño por converter os vertedoiros dos pobos en hortas e converter a miles de profesores en mestres horticultores.

A austeridade é unha palabra allea

II. A Guerra Mundial arrebatou a coroa a un rei que xa se converteu en deus na vida dos norteamericanos. As fábricas de coches de Detroit foron acondicionadas para a construción de tanques e avións militares. A gasolina reduciuse tanto como o caucho. Sen eles, o transporte da poboación converteuse nunha tolemia, polo que as autoridades lanzaron campañas para que os condutores puidesen atraer a outros peóns nos seus vehículos.

Mike Davis cóntanos o curioso slogan do racionamento: “Cando vas só no coche, vas con Hitler!”. Ouvindo iso, como non compartir coche... A gasolina tamén se distribuía en varios puntos en función dos pasaxeiros que transportaban os coches. Promoveuse o auto-stop. A propaganda convidaba os cidadáns a achegarse ás súas casas aos que esperaban nas paradas dos autobuses, especialmente se se trataba de soldados.

Un vello medio de transporte desvaneceuse: o coche de cabalos. Especialmente entre os que vivían nos barrios máis remotos das cidades. Con todo, o que realmente se puxo de moda foi a bicicleta, que naqueles anos, tras unha idade de ouro, foise extinguindo. Os medios falaron moito dos traballadores británicos que ían en bicicleta entre as bombas alemás ás súas fábricas. Tras o ciclista Pearl de Harbor, o ring converteuse nunha “bicicleta de vitoria ” en Estados Unidos, case equivalente á arma secreta. “Centos de miles de obreiros de guerra –escribiu Mike Davis- arrebataron as bicicletas aos seus nenos para o servizo da sociedade, e as cidades e os barrios celebraban o ‘bike day’. (...) Debido á escaseza de gasolina para os coches, moitas familias realizaban as súas vacacións en bicicleta”.

A Defensoría Civil (OCD, polas súas siglas en inglés) aconsellaba comprar só o necesario, consumir de forma autónoma e abriu os puntos de información aos consumidores para ensinarlles como facer a alimentación, a conservación dos alimentos e as reparacións lixeiras dos electrodomésticos nas familias. Nos escritos e carteis da OCD –porque a guerra así o esixía– volvíanse a pór patas para arriba os valores consagrados do consumo de masas, como os lixeiros cambios na moda, a devoción e a publicidade do aspecto, e a cambio, enxalzaba a imaxe da muller mobilizada que goberna con rigor a casa.

Co estímulo da emerxencia provocada por unha guerra, as modas tamén cambiaron para abaratar e sobrevivir ás pezas. Xunto coa crítica do consumismo, reforzáronse as propostas máis radicais que reivindicaban a igualdade de mulleres e homes nas pezas de vestir. Polo xeral, non se vía ben mostrar o luxo con arrogancia. Pola contra, anunciábase que os ricos deixasen as súas casas e as súas terras para as necesidades do exército.

En resumo, a II. Na Guerra Mundial houbo moito traballo en Estados Unidos e a austeridade impúxose ao consumo e á moda. Tras o desconcerto de principios de guerra, nas cidades e pobos organizouse un estilo de vida diferente: con menos coches, deixando ao carón os luxos, observando máis o día a día, andando en bicicleta, traendo as verduras da propia horta ou do barrio, viaxando menos e descubrindo o pracer da casa e da compañía. A guerra pasara e pronto o consumismo insensato volveu fortalecerse. En Europa, a posguerra foi máis dura e máis longa. Nin que dicir en España. Pero a máquina de consumo e disipación quentouse en todo o Oeste. E até hoxe. A próxima guerra traerá as mesmas consecuencias?