Negociou con gobernos estranxeiros a liberdade do País Vasco, foi unha mouteira, contrabandista e traballou noutros moitos traballos. O programa ALEA FM deu a coñecer o documental que presentará o día 23 na Casa do Eúscaro, Oihaneder, entre outros.

Que che chamou a atención para seguir a Lezo Urreiztieta?

Creo que todo é especial en Lezo. Despois de ouvilo, chama rapidamente a atención, non só a min. Lezo foi un mariño, abertzale, utópico, idealista, heterodoxo. E, ao mesmo tempo, o contrabandista, o pirata… poderiamos dicir moitas cousas. Salvou por centos de persoas pasando de sur a norte en tempos de represión, trouxo armas para os gudaris vascos de contrabando durante a guerra de diferentes países de Europa, tentou atentados para matar a Franco, colaborou coas resistencias francesas, tivo plans para liberar Euskal Herria… Como non chamar a atención, non?

De onde partiches para crear o documental?

O documental nárrase a través da voz de Lezo. O documental parte dunha serie de entrevistas que Martin Ugalde realizoulle na década de 1970 e que agora se proxectan no documental. É o mesmo Lezo, cando era vello, o que conta a súa vida de arriba abaixo, entre eles os que mencionamos e moitos máis. Marcheime desas cintas.

Como se decatou diso?

Fun citado por xente á que coñecín, pero non había moito que o rodease. Decateime de que Martin Ugalde fixéralle esas entrevistas e empecei a buscar esas cintas. Cando os atopei, enseguida vin que había unha historia terrible que contar e que había que ser un documental, xusto por iso, porque Lezo podía contar e era moi atractivo. Lezo tamén ten unha boa maneira de falar, vese que é unha persoa con moita personalidade, con moito carisma e creo que leva aos espectadores da súa man en toda a película. A voz de Lezo é o corazón do documental, xunto a un coro "de segunda": Familiares, historiadores, amigos de Lezo e moitos máis. Enriquecen, detallan ou contextualizan as palabras de Lezo Urreiztieta.

No documental anterior traballaches en 'En busca do noso lugar de orixe'. Que traballo tiveches esta vez para buscar esas cintas?

Estaban no Concello de Andoain. Estaban nos cartóns; eu era o primeiro que escoitaba a esas persoas desde que se gravaron, porque ninguén preguntou até agora. Cando souben onde estaban, non houbo ningún problema, a familia de Martin Ugalde e o Concello ofrecéronme toda a facilidade. Por fortuna atopábanse en bo estado, dixitalizados, levados a casa, e a partir dese momento, fíxenme con todo iso e púxenme a tirar un fío.

Por que foi descoñecido un personaxe así até agora?

É difícil de contestar. Desde o momento en que eu coñecinlle, ateime a ela, e esa pregunta terían que respondela aqueles que a mantiveron no esquecemento. Coñecemos a varios personaxes da guerra civil, pero Lezo non se meteu no saco dos que tiñan que lembrar. E eu diría como hipótese que Lezo era un home libre, mesmo moi libre, e que ningún partido ou movemento político podía reivindicar plenamente a súa memoria. No noso pobo a historia fíxose un pouco maniquea, bos e malos, nós e os nosos son un dos berros máis repetidos e así se fixeron as cousas. Dentro destes esquemas non se inclúe Lezo. Lezo xa tiña as súas ideas, era un independentista entusiasta, un militante demasiado esaxerado, pero iso non lle impediu axudar a moita xente; tivo mellor relación con Indalecio Prieto que con José Antonio Agirre, e os socialistas, os comunistas, os de ETA acompañáronos nas súas diferentes etapas de vida. E talvez iso, esa heterodoxia, ou ese ser libre, deixe polo menos até agora da cuestión da memoria.

Ao parecer, tivo o soño de comprar unha illa no Pacífico, na que os vascos soñaron con viaxar á illa.

Foi máis que un soño, porque fixo moitas cousas para levalo á cabeza; tamén se reuniu con Lázaro Cárdenas, xente do goberno de México. E iso hoxe en día parece unha tolemia, pero hai que polo en contexto; na época en que Lezo pensábao, os xudeus fixeron algo parecido. Si el era algo, creo que foi un gudari pola liberdade de Euskal Herria, un independentista até o corazón, e cando chegou á conclusión nun momento dado, foi moi difícil conseguir a independencia entre España e Francia, empezou a buscar outras alternativas.

Esta noticia foi publicada por Arabako Aleak e trouxémola a ARGIA grazas a licénciaa CC-by-sa.