Este ano, a reprodución da mama (Gypaetus barbatus) en Navarra bateu marca: catro crías conseguiron arrincar o voo. Desde que naceron entre febreiro e abril, os pitos estiveron no niño, e tras o paso importante do primeiro voo, chegoulles a hora da expansión xuvenil. A quebrantahuesos é unha especie que pode vivir moitos anos, pero, pola contra, ten unha taxa de reprodución moi baixa –só nun terzo da superficie pirenaica na que vive conséguese o nacemento dun pollito cada ano– e até sete anos non alcanza a madurez.

Segundo informou o Goberno de Navarra, o depredador pódese ver xa en nove comarcas, entre elas Aralar, onde está situado. En total, o 6,3% da poboación do sur dos Pireneos concéntrase neste territorio.

De aspecto, forma e voo elegante, unha das súas peculiaridades é o seu carácter huesudo; cumpre, por tanto, a última función importante na cadea alimentaria, que consiste en lanzar os ósos do aire ás rocas para romper e comer a pulpa interior, de aí o nome de Quebrantahuesos, Quebraosos ou Trencalòs, noutros idiomas.

A quebrantahuesos observouse hai uns séculos nas principais cadeas montañosas de toda Europa, pero sufriu unha importante recesión desde o século pasado. Nos Alpes, por exemplo, desapareceu en 1935 e foi vista por última vez en Andalucía en 1988, na serra de Cazorla.

Sendo un dos maiores animais en perigo de extinción, a súa conservación converteuse nun gran reto de interese en moitos lugares, coas súas fundacións. En Navarra, en 1991 púxose en marcha o Plan de Recuperación do Quebrantahuesos.

Reintroducción do quebrantahuesos de calquera modo?

Pero o quebrantahuesos, como moitas outras aves, é un animal salvaxe asociado a ecosistemas sans, e hoxe en día o ser humano é a maior ameaza. Algúns expertos cren que a partir de agora terá problemas para aumentar a súa proliferación nos Pireneos, debido á “saturación” da actividade humana nesta gran cordilleira.

Ao redor do 30% das mortes teñen que ver co uso do veleno; a maioría dos mamíferos morren por mor da inxesta de tóxicos. Outras moitas morren golpeadas contra infraestruturas ou redes eléctricas ou son tiroteadas por cazadores ilegais.

Cando en 2006 púxose en marcha o programa de reintroducción de quéimaa nos Picos de Europa, numerosos grupos ecoloxistas de Asturias mostráronse en contra: “Non se pode introducir unha especie a calquera prezo”, dicían. Perseguindo o uso do veleno e sen dar solución a este problema, non ten “sentido” reintroducir o quebrantahuesos “porque iso foi o que antes o levou á perdición”.

E no País Vasco, que ecosistema e presión está a atopar a ave que se converteu en símbolo das súas cimas? Fóra dos Pireneos, Aralar é o único territorio no que a queima estendeuse de forma natural.

Fontes do Goberno de Navarra explicaron que nos últimos anos Aralar conta cunha parella formada por un quebrantahuesos e unha femia aragonesa que pasaron polas inmediacións da foz de Arbaiun, pero aínda non conseguiron criar aos cachorros, xa que no primeiro ano perdeuse o ovo na pocilga e no segundo ano afundiuse o niño co pollito. “Isto demóstranos o difícil que pode ser colonizar outro territorio”, afirman os técnicos forais.