Os carballos candentes da nosa contorna (Quercus robur) arroibáronse e arroibaron todo. De lonxe, os negros piñeiros de Insinis (Pinus radiata) azulean a paisaxe, pero as pintas de carballo e os elegantes carballais de volta non deixan ver nada máis aos ollos, e menos a escala de azuis e azuis. Nos vermellos é o máis vermello, o vermello do gando vermello, o vermello da vaca vermella. Lembro a cor de fin de verán da formiga vermella: un brillo vertixinoso.

Existe o chamado carballo vermello, xeralmente coñecido como carballo do Norte ou carballo americano (Quercus rubra), pero o seu vermello é o escarlata, da cor vermella dos beizos, a morcilla, do viño da uva. Iso é a sidra do outro barril.

Nos días máis curtos, o sol percorre no ceo o máis enojoso decaimiento da súa historia, e os seus raios, como a choiva no vento máis forte, desfilan dacabalo, paralelos á terra. Esta luz é cuestión de poucos días, mes e medio, e espérame desde o amencer até o anoitecer.

Este ano o tempo axudou. Como dixo onte a nosa avoa, decapitou a maior parte das árbores. Esfollado. Na nosa casa só úsase o verbo moildu para dicir que se quitan as pezas de froita con varas ás árbores. Nunca ouvín dicir que o vento arrincaba as follas da árbore. A froita é importante, pero tamén a folla. Cando a folla se fai hojarasca, cómese, faise pedregoso, terrible, colchón... Que é?

Mentres escribo sobre a beleza dos días álxidos do outono, chegoume unha mensaxe do poeta, cunha pregunta técnica nas súas palabras: preguntándome como se lle di en eúscaro á lección, si pódeselle dicir iris como está aceptada en castelán ou en inglés. Contestei que o nome de Iris provén do nome científico da lírica e da deusa grega Iris, deusa do Arco Iris. E dicir iris á flor que as mera atribucións poéticas dos poetas é. E que non se lle di así entre os vegetarianos, excepto para referirse ao xénero científico (Iris spp). E daquela deusa, do grego ao noso, “un pont de mar blava”, cantado por Lluís Llach, a través da ponte azul mariño en eúscaro, é dicir, herba de arce, chamamos á lírica común, Iris germanica.

E pregúntame como podería escribir “Wild Iris” “Iris salvaxe” ou “Lirio salvaxe” doutro poeta. E penso no que escribiu o poeta hai once anos: “...E saín á rúa. Hoxe en día, utilizamos máscaras / Utilizámolas e movémonos de maneira especial. Hai que descartar algunhas palabras pero inventar outras / Imos a...”. Díxenlle que nós utilizamos o salvaxe para chamalo animal. Que a planta é silvestre ou silvestre. Díxenlle que devolvería a terra chan de Uztargi e a terra de Uztargi, usando a autoridade poética dos poetas.

Unha mensaxe sobre unha das flores máis elegantes da primavera que coñezo rompeume o espírito nesta época e estragoume o mellor do outono.