Afortunadamente, a maioría das empresas industriais comezan a entender, tras as numerosas sentenzas condenatorias, que unha pequena exposición ás fibras de amianto, sen unha protección respiratoria axeitada, é suficiente para causar unha enfermidade pulmonar grave que causa dez veces máis mortes que os accidentes laborais, aínda que sexan silenciosas. Existe consenso científico sobre a inexistencia dunha exposición segura, aínda que esta sexa a mínima. Durante décadas, as empresas ignoraron o risco de amianto sen cumprir as medidas de seguridade esixidas pola lexislación. Agora, tras varias condenas, comezan a chegar a asumir o risco que lles obriga a pagar recargas e grandes indemnizacións do 30% das prestacións da Seguridade Social. Estas prestacións outórganse ás vítimas ou familiares máis próximos polo incumprimento das medidas de seguridade esixidas pola lexislación hai unhas décadas.

Non parece que a conciencia sobre o risco das fibras canceríxenas liberadas dos materiais que conteñen amianto preocupe á maioría dos edís e alcaldes, que seguen instalados en varias instalacións do municipio e cuxa vida útil caducou, xa que salvo honrosas excepcións, esquecen e incumpren a Lei de Residuos e Solos Contaminados como responsables municipais.

A Lei 7/2022, de 8 de abril, na súa Disposición Décimo cuarta, dispón que: "Instalacións e emprazamentos con amianto: no prazo dun ano desde a entrada en vigor da lei, os concellos elaborarán un censo das instalacións e emprazamentos con amianto, incluíndo un calendario de planificación para a súa eliminación. O censo e o calendario serán públicos e remitiranse ás autoridades sanitarias, ambientais e laborais das comunidades autónomas. Devanditas autoridades estarán obrigadas a inspeccionar o terreo para comprobar a retirada e remitilo a un xestor autorizado, respectivamente. Esta retirada priorizará as instalacións e emprazamentos en relación co grao de perigo e a exposición á poboación máis vulnerable. En calquera caso, as instalacións ou emprazamentos públicos de maior risco deberán xestionarse antes de 2028".

No ano 2002 prohibiuse o uso e a comercialización do amianto polas enfermidades graves que afectan os traballadores (fibrosis pulmonar, cancro de pulmón, laringe e mesoteliomas), así como aos traballadores con baixa exposición a canceríxenos fibrosos. Non podemos esquecer que aínda hai centos de miles de toneladas de materiais en cubertas industriais, agrícolas ou gandeiras, vivendas e igrexas, que se desfán unha vez terminada a súa vida útil. Na maioría das vivendas construídas entre finais dos anos 60 e 1980, sobre todo nos barrios obreiros, o amianto segue presente: baixantes de pluviais ou fecais, canaletas, tellados, ferros de illamento, xardineiras, conducións de rede de auga...

O ditame do Consello Económico e Social Europeo comprometeuse a eliminar o amianto da Unión Europea para o ano 2032. O tempo pasa; quen incumpra o compromiso, será castigado pola xustiza comunitaria e responderá polas enfermidades causadas pola neglixencia. A posibilidade dunha onda de cancro por inhalación ambiental do amianto, ao liberar fibras canceríxenas destes materiais invisibles, é unha ameaza real, aínda que o "negador" tente negalo (o dano non se expresa de forma inmediata), evitando o seu compromiso co plan de erradicación do amianto asasino.

Pero non se ve todo o material. A detección ou eliminación segura do amianto require a sensibilización e implicación da cidadanía a través de accións sindicais, asociacións de veciños (incluídas as vítimas do amianto), campañas de sensibilización social e subvencións públicas que axuden á detección do amianto e a garantir a retirada segura do mesmo. As experiencias francesas, así como as alertas sanitarias, marcan o camiño, como o fai o goberno da rexión de Aquitania, que tras unha saraiba destrúe as cubertas de fibrocemento ou uralita.

Sen unha alta sensibilización social sobre o risco, sen unha axuda pública para eliminalo, os "negacionistas" van ter éxito, xa que o dano á saúde non vai aparecer de forma inmediata. Os administradores das comunidades de veciños deberán contratar aos "piratas" para que sacen os materiais de amianto a un prezo moito máis baixo, actuando coa saúde dos traballadores precarios, traballando sen medidas de seguridade, co agravante de que os residuos de amianto derramaranse incontroladamente na natureza, sen limitar a contaminación das fibras canceríxenas e levando o problema da saúde pública ás seguintes xeracións.

Hai que retomalo, facer un bo censo do amianto instalado non é suficiente si non se controlan os traballos. As licenzas de obras que conceden os concellos, sobre todo cando o padrón recolle a presenza de amianto, requiren o seguimento necesario da empresa que o realiza, se está acreditada para traballar con amianto, se cumpre con estritas medidas de prevención e si os residuos perigosos envíanse a un xestor autorizado. Sen control, a picaresca dos "piratas" imporase e os plans para eliminar o amianto non serán efectivos.

As forzas políticas do Concello deben implicarse, promovendo plans nos concellos para realizar un inventario do amianto e retiralo con seguridade, sensibilizando e implicando á sociedade civil para a correcta execución dos plans de erradicación do amianto establecidos. Quen queira aforrar custos á xubilación, sen cumprir a lei, debe ter en conta o grave risco que xera para a saúde dos traballadores e para a veciñanza implicada. Ante esta fraude non podemos pechar os ollos coma se non afectásenos. Debe ser moi caro, sobre todo para os piratas ou para os administradores da comunidade de veciños, burlarse das normas de seguridade, saúde ou medio ambiente pondo en perigo a saúde dos cidadáns.

Jesús Uzkudun Illarramendi

Activista pola saúde laboral e membro de ASVIAMIE