Un dos dous documentos internos publicados a finais de xaneiro é o informe da Asesoría Xurídica Municipal de 21 de xuño de 2019. O informe sinala que non se procederá a empadroar a ningún cidadán sen unha autorización explícita para iso nos edificios propiedade do Concello, aínda que o cidadán resida efectivamente nos mesmos. Para iso, o asesoramento interpreta unha sentenza penal da Audiencia Provincial de Álava. Naquela sentenza, o xuíz declarou a unha familia inocente ante a acusación de ocupación e aos dous mozos detidos. “Ironicamente, o Concello fixo valer a resolución dun xuíz progresista para facer unha interpretación restritiva e loitar contra o dereito ao padrón”, explica Bengoetxea. “A sentenza non di nada diso, en absoluto”, denunciou a iniciativa Non ser sen Padrón. É máis, asegurou que a posición da asesoría é ilegal.

Padrón municipal. Nas Oficinas de Atención Cidadá atópase o segundo documento interno do Concello que se deu a coñecer en 2024. O empadroamento realízase nas Oficinas de Atención Cidadá de Vitoria-Gasteiz e dá instrucións aos empregados das mesmas no informe de 129 páxinas. Entre outras cuestións, especifica que un cidadán non propietario non pode empadroarse nunha vivenda sen o consentimento explícito do propietario, ou a menos dun ano de aluguer en vigor; establece un límite máximo de sete censos por fogar, aínda que en moitos fogares as persoas que habitan polo aluguer por habitacións sexan máis numerosas; ou prohibe empadroarse en infravivenda. Bengoetxea insistiu en que eses criterios son tamén "absolutamente ilegais".

Legal e xusto

Que di a lei? O Padrón no Estado español réxese pola Lei 7/1985. “A lei di que a Administración ‘ten a obrigación’ de empadroar aos cidadáns ‘onde viven’”, explicou Bengoetxea. Unha sentenza do Tribunal Superior de Xustiza do País Vasco confirma que, en 2024, o padrón debe reflectir "a residencia efectiva". Tamén se referiu ás directrices “vinculantes” do Instituto Nacional de Estatística (INE): “O INE determina que é indiferente as condicións nas que se atopa o domicilio ou a residencia se está autorizada ou non”.

Máis aló da legalidade, Bengoetxea subliñou que é inxusto negar o censo desta maneira e que vulnera os dereitos fundamentais, precisamente porque o padrón “é un acceso aos dereitos fundamentais”. O censo é imprescindible para escolarizar aos nenos, obter o cartón sanitario ou inscribirse en Lanbide e Etxebide. Tamén marca a antigüidade: é necesario estar tres meses empadroado para obter o cartón sanitario, seis meses para ter dereito ás Axudas de Emerxencia Social, tres anos para a Renda de Garantía de Ingresos...

Mercantilización e politización

A iniciativa Non á Censura acusa o Concello de Vitoria-Gasteiz de “politizar e mercantilizar” o padrón municipal. Mercantilizarse, entre outras cousas, polo poder que outorga aos propietarios. Moitos propietarios néganse a contratar aos inquilinos, outros moitos empadroan a persoas que realmente non viven alí a cambio de diñeiro –en xeral entre 100 e 300 euros ao mes, segundo explicou o xornalista alavés Jon Hidalgo en Alea–.

Politizar, porque os que o concello disfraza con criterios técnicos son realmente políticos. Proba diso é que, segundo explicou Bengoetxea, noutros pobos e cidades non se esixen as mesmas condicións, e que o propio Concello de Vitoria-Gasteiz comezou a implantar novas restricións por iniciativa propia en 2019.

Vitoria-Gasteiz, excepción

No barrio Bizi pertence á rede de Sindicatos de Vivenda do País Vasco. “Cando comezaron os cambios preguntamos aos membros doutros lugares se tiñan os mesmos problemas e non”. Os concellos de Bilbao e Donostia-San Sebastián, por exemplo, admiten facturas de auga ou de electricidade como proba de aloxamento en ausencia de contrato, ou ben realizan visitas a esas direccións para verificar os datos, tal e como fixo o Concello de Vitoria-Gasteiz cos veciños empadroados no barrio de Errekaleor desde hai anos. Hoxe en día en Vitoria-Gasteiz, como recentemente denunciaron tres familias de Bizi no barrio, néganse a empadroarse no domicilio porque non teñen contrato... e envían a notificación da denegación a esa mesma dirección.

Lendo o Informe de Asesoría Xurídica e vendo as declaracións dalgúns partidos e as campañas mediáticas, podería pensarse que a principal razón pola que o goberno do PSE-PNV estreita a normativa é facer fronte á ocupación. Pero iso non ten sentido: a normativa do padrón afecto a miles de vitorianos e, entre eles, quen ocuparon un lugar para vivir son minoría, segundo subliñou Bengoetxea.

Campaña a favor do dereito ao padrón

A iniciativa Descensos sen Padrón foi creada en 2023 por diferentes axentes: Barrio Errekaleor, Batán, Errota Anitza, Auzo Bizi, Ongi Etorri Errefuxiatuak e Inor ez Etxerik ez.

En 2024 publicouse a Guía para a Autodefensa Xurídica, que inclúe un modelo de instancia para presentar no Concello “cando o Concello rexeite o padrón por non ter contrato”. Cando o Concello confirma a negativa, o cidadán pode acudir á vía xudicial, e o obxectivo da iniciativa é conseguir progresivamente sentenzas contrarias á normativa padronal municipal mediante a utilización colectiva desta vía individual. Na súa man, o último paso sería acudir á fiscalía para esixir ao Concello que reforme a normativa. “É un camiño moi longo, pero cremos que pode dar resultados, e mentres tanto, cada sentenza favorable que obtemos é unha presión para o Concello”.

Bengoetxea subliñou que están a tratar de influír en “todas as frontes”: na rúa, nos medios de comunicación e nas redes sociais, na institución e nos xulgados. Teñen un obxectivo moi concreto: Presionar ao Concello de Vitoria-Gasteiz ata que se restableza o dereito de empadroamento. “O Concello está a negar ilegalmente o padrón aos vitorianos máis necesitados. É unha política racista, contra os pobres e contra a ocupación, hai que pola fin”, di Bengoetxea.