James C. Scott é politólogo e antropólogo, especialista en formas de resistencia subalterna, entre outras. Estes días estou a ler un libro seu, Os dominados e a arte da resistencia (“Dominados e arte da resistencia”, Txalaparta, 2003). Fala da diferenza entre o discurso público e o discurso oculto. Dinos que o discurso público é o que se fai desde a hexemonía, e o discurso oculto o que utilizan os grupos subalternos entre si. Un faise en lugares públicos, é evidente, todo o mundo coñéceo, tanto os superiores como os inferiores, mentres que o outro non coñéceo os superiores, os gobernantes.

Por exemplo, o que se di nunha sociedade esclavista, na rúa e ante o dono é un discurso público. Nas casetas dos escravos, en cambio, pódese falar con tranquilidade e, o que nunca se di ante o dono, dise alí. Son lugares onde liberar irritacións e enfados. É inimaxinable que un escravo diga ao seu dono que "morrerían coas miñas mans". A crueza das consecuencias que este tipo de sinceridade suporía, se fose pública, é insosteible. Claro, ás veces rompe o cordón sanitario e as palabras ocultas aparecen ao descuberto. Pero, na maioría dos casos, os grupos oprimidos, cando traballan en público, miden moi ben as palabras, realizando difíciles exercicios de contención. J.C. Como di Scott: "Para a maioría dos oprimidos da historia, (...) un truco para sobrevivir, porque non se pode dicir que sempre foi insignificante? foi tragar a bilis e reprimir o impulso da rabia e a violencia física”. Moldeamos os nosos discursos segundo esta lei oculta.

Outro exemplo, menos violento, menos radical. Instalación de novas portas en casa. O equipo de traballo era suramericano, os cascos. As formas de falar comigo eran moi medidas. Tiñan depurada a técnica de información que lles conviña. Probablemente facíano para manter a súa autonomía e o control do seu traballo. Notei indicios de discurso oculto na linguaxe do traballador, pero non só el, senón noutro eixo de opresión, eu tamén molesto as miñas palabras por ser muller. Utilizo técnicas pouco conscientes para manter a miña posición e ter en conta as miñas palabras. Por iso, case sen darme conta, gústame falar coma se non tivese certeza. E a miúdo utilizo palabras maculares: “verdade?, algo así, din, talvez, talvez, din...”. A miña técnica para vender as miñas ideas é buscar o consentimento do outro. Respecto diso, Scott afirma que as mulleres utilizan con máis frecuencia nas súas declaracións o que os lingüistas chaman pregunta de etiqueta: "non é así? "; ou ben a modulación do ton de voz, isto é, pronunciar "isto creo que é así", pero si preguntasen "isto non é así?" entoar coma se estivesen a pedir consentimento".

Outra rama do discurso oculto é a que Scott denomina "política da máscara": contos, chistes, cancións, eufemismos, etc., proceden de culturas populares e son moi útiles, entre outras cousas, porque protexen a identidade dos autores. Ademais, eu engadiría que son redentores, liberadores. Os países europeos minorizados tamén temos nosos chistitos. Pero para que fáganche graza tes que saber os nosos códigos e, sobre todo, avísoche de que tes que ser bilingüe:

"Sabedes como se chama ao falante de tres linguas?"; chámaselle “trilingüe” ou “plurilingüe”: “E a quen fala dúas linguas?”; “Elebide”; “E a quen fala só unha?”, “Francés”. (A broma funciona ben aínda que poñas “español”)

Hai outro, típico do catalán, pero recentemente escoitei tamén en eúscaro: "Érase unha vez un home disposto a beber dunha fonte. Un cidadán pasa polo seu lado e dille: “Non beba desta fonte porque é auga nociva”. E os demais: “Fálame en crisitano!” (fala na lingua cristiá! ). Entón, os cidadáns: Nada, nada, que beba despacito, que é auga moi boa" (Nada, nada, para beber aos poucos, é auga moi boa).