As relacións dos vascos con Castela e coa España actual non foron tenras. A conquista dos territorios vascos que comezaron en 1200 desde Vitoria deixounos ao longo dos séculos moitos episodios sanguentos. Miles de persoas falecidas na conquista de Navarra e nas guerras carlistas demostran a resistencia histórica dos vascos para que as nosas terras non quedasen en mans doutros. O último episodio sanguento masivo é o alzamento que organizou o xeneral Mola en 1936. Franco deulle continuidade e o sistema fascista que estableceu durou até 1975. No País Vasco, Franco matou a miles de cidadáns, obrigou a outros miles a viaxar ao estranxeiro e aboliu a autonomía do tres países recentemente iniciados en Occidente.

Tras a desaparición de Franco, os alicerces fundamentais do sistema fascista mantivéronse intactos e a nova democracia xurdiu contaminada. Miles de persoas foron torturadas e asasinadas en comisarías e na rúa. Mesmo chegaron a realizar un alzamento militar que parecía imposible na Unión Europea -os tanques saen á rúa e tirotean no Parlamento - cun único obxectivo: que os paxaros non abandonasen a gaiola colocada por Madrid. Constituíron un grupo terrorista para traballar en Euskal Herria cos recursos do Estado. Os vascos tentaron desecar as fontes de información que xerabamos desde Euskal Herria. Moitos dos que entón eran mozos hoxe, maiores, seguen no cárcere sen piedade, aínda que os tempos cambiaron radicalmente. Ao eúscaro córtanselle as ás constantemente. Os mellores deportistas pechan as súas portas para competir cos mellores do mundo contra as cores vascas... Que empatía teremos os vascos con esa España Unha e Grande?

España só nos produce sentimentos áxiles, amargos e salgados, sempre lonxe dos doces. Encerrámonos na gaiola, sen poder axitar libremente as ás. Queremos desmenuzar as cadeas con Madrid, pero a curto prazo é difícil. É posible dar pasos nesa dirección? Supoñamos que fronte á España azul, a España vermella, liderada polo presidente Pedro Sánchez, quere facer unha aposta estratéxica cos que chaman periferia para formar un Estado plurinacional. Supoñamos que consideramos axeitado acordar unha fase de transición cara á independencia en Euskal Herria. Como conciliariamos ambas as posturas? O federalismo, que nos ofrecería o mesmo nivel de autonomía que hoxe en día, non é suficiente. Deberiamos acudir ao modelo confederal para que a balanza de competencias desequilíbrese ao noso favor.

Modelo confederal

A Confederación é o punto de encontro entre estados soberanos para defender os mesmos intereses. Por tanto, o noso caso non estaría de pleno neste concepto, porque Euskal Herria non é un Estado independente. Pero estamos moi ansiosos por esa independencia e como nos próximos meses hai que empezar a negociar co presidente español, estaría ben que miremos a medio-longo prazo. É o tempo de arriscarse, apostando por dar un salto cualitativo. Sen présas, pero con firmeza. Demostrando con firmeza que imos cara á soberanía.

Seguindo o modelo da Confederación, por unha banda definiríanse cuestións de ámbito estatal que non serían afectadas polo convenio: Institucións do Estado (monarquía, senado...), nacionalidade, política exterior, vixilancia de fronteiras do Estado, sistema monetario... Por outra banda, na determinación das competencias que corresponderían aos territorios vascos, reclamariamos na súa totalidade a educación, a sanidade, a seguridade, a seguridade social, a política lingüística sobre o eúscaro, a xestión dos dereitos dos traballadores, a garantía dos dereitos dos presos, a cultura e o deporte (incluídas as seleccións) e as consultas a toda a cidadanía, a administración de todo tipo dos ámbitos da xustiza, a cultura e o coidado, a xustiza e o deporte, etc.

As catro provincias do Sur teriamos recoñecido o dereito de asociación nun único Estatuto de Autonomía. Por outra banda, ao falar de seguridade, estamos a falar de que no noso territorio só habería policía dependente das institucións vascas, e que os cuarteis do exército derrubaríanse porque queremos ser un país desmilitarizado.

Todo o anterior non nos levaría até a independencia, pero si até o portal da casa independente. Para finalizar o proceso realizaríase unha consulta popular. Quebeci (1980 e 1995) e Escocia (2014) foron recoñecidos coa mesma lexitimidade.

Esta é a chave que nos pode abrir a porta da gaiola e permitiríanos voar como paxaro libre. Difícil acceso. O que conseguiremos algunha vez.

Juan Mari Beloki Kortexarena