Pasaron doce anos e como consecuencia das voltas da vida volvín á capital desta illa que non parece tan grande no mapa. Recordo que a primeira vez que estiven en Terranova pasei alí un día. Atopei a cidade cambiada, con algo máis de aspecto en calquera cidade do Oeste. Bares hipster, cafetarías moi bonitas que venden pasteis feitos con ingredientes orgánicos, librarías de segunda man xigantescas, un mural moderno feito por alguén que foi graffitero… É curioso que che metas nun bar e tomes unha cervexa, como en St Johns, teñas a sensación de que estarías igual en San Sebastián, Londres ou Bangkok.

O meu guía pola cidade vive a evolución da cidade e do país como unha inmensa contradición. Cada vez somos máis globais, máis igualitarios. Antes tiñamos outra forma de facer aos Ternuarras, outra forma de ver o mundo, unha forma especial de vivir illados do mainland. Agora? Gústame sentarme nun fermoso café e tomar un café quente, porque antes iso era impensable. Pero isto cáusame certa inquietude. Menciona a gentrificación e di que si coa cabeza, que coñece a palabra. Un novo colonialismo que redondeou. Si, en moitos lugares do mundo, como na nosa contorna, móvennos as mesmas contradicións e desafíos.

A cidade caracterízase polas súas casas pintadas de cores vivas, con dous pisos construídos nas empinadas rúas que desembocan no porto. As antigas casas de mariñeiros, que outrora pintaban de cor ocre as láminas de madeira para protexer o edificio, que obtiñan da mestura de graxa dos leóns de mar e po extraído do mineral. Ademais da característica da cidade, a cor ocre foi característico dos tenreiros de orixe, xa que os membros do pobo beothuk cubrían os seus corpos con este pigmento para protexerse a pel. Por esta razón dise que os ingleses deron o nome e a definición de pel vermella aos orixinarios de América.

Referinme á biblioteca de segunda man e decateime de que o excéntrico poeta que me deu a benvida hai doce anos segue alí. Pasei moito tempo falando (ou tratando de entenderme) con aquel home e tiven que admitir que, con algunha cousa que el díxome, atravesárame para sempre. Mira, o vasco! Non lle parece ben que nazas fai centos de anos, que saibas que ías andar por estas terras? A mención sorprendeume un pouco, pero o que se me ocorreu non era cousa baladí.

Non, eu non volvería navegar hai cincocentos anos por St. Johns, Terranova ou Labrador. Si marchábame, pasaría polos portos de Pasaia ou de Euskal Herria para vender aceite de balea ou meter o bacallau nas chabolas dos areais; falábase moito idioma nos bares repartindo sidra ou remando en bateis de atracada de viaxeiros chegados en galeóns; tirando das gabarras para mover os barcos ou recollendo diñeiro para financiar unha expedición; quizais se irían a Terranova facendo pan de mariñeiro ou comendo en barco. Deus meu!

E cando o penso dúas veces, tampouco. Porque eu son do interior. Quizá tamén tería sitio nesta xigantesca empresa que enriqueceu Euskal Herria no século XVI (aínda que me pareza absurdo facer hipótese sobre o que sería hai cincocentos anos), pero noutros labores. É sabido que as mulleres xogaron un papel importante no financiamento e comercialización da produción de aceiro na ferrería de Debagoiena. No aceiro coñécense referencias da historiadora Ana Ugalde como Francisca de Basterra, Catalina e Maria de Francia, Mari San Juan de Bedoya ou Ana de Mitarte de Arrasate. Con todo, e aínda que as de entón non se parecían demasiado ás actuais, preferiría traballar na taberna á ferraxaría, como os meus compatriotas Magdalena de Mendibil ou Catalina de Vergara.

Tal e como sinala Jose Antonio Azpiazu no seu libro “Mulleres Vascas, submisión e poder”, as ausencias nas vidas das mulleres vascas do século XVI son a principal liña transversal. Si o mariñeiro viaxaba dez veces a Terranova, canto tempo terían que pasar na cidade? Azpiazu di que as mulleres daquela época construíron unha sociedade marcada polas ausencias, o que fixo que as mulleres vascas fosen sólidas, emprendedoras e de forte carácter, capaces de tomar decisións por si mesmas, que mantiveron a economía dos portos sen un home.

Si as vidas das mulleres daquela época estaban cheas de ausencias, as páxinas da nosa historia e na narrativa do noso pasado a ausencia das mulleres é o eixo. Teño a sensación de que na última década fomos profundando na historia dos baleeiros e pescadores que me trouxeron até aquí e de que fomos escribindo algunhas páxinas da historia vasca que até entón non se nos abriron. Pero tamén teño a sensación de que, como ocorre con frecuencia nestes exercicios, polo menos a metade da sociedade segue sendo invisible. A historia é un exercicio reflexivo e dinámico, que se manifesta tanto no esquecemento como no exercicio dialéctico de coser e descoser. E unha vez que se puxeron as lentes para ver as ausencias, non se ve nada igual.

Desde este punto de partida quero facer unha achega á expedición que me trouxo até aquí tras as pegadas dos baleeiros vascos, xa que as conferencias e visitas sobre o tema darán ao fío desta aventura. Tentar pór no centro as vidas das mulleres do século XVI, é o meu pequeno granito. Durante sete días visitaremos as costas de Terranova e Labrador no barco The Ocean Endeavour e nas próximas semanas publicarei nesta xanela titulada Titarea e Orratza os resumos das explicacións que imos visitar, e sobre todo as cuestións que me moverán nesta viaxe marítima. É hora de levantar as ancoraxes. Benvido á terra do xeo.