Unha vez, cando tiña doce anos, collín un tren da costa este de EE. UU. a Seattle despois de visitar a uns familiares. Durante a viaxe non pasamos alén da fronteira con Estados Unidos, pero atravesamos unha zona especial de 100 millas (161 km) que comeza na fronteira. Esta zona é a área de mando da Patrulla Muga e, por tanto, nunha estación, algúns axentes subiron ao tren. Naquel momento conversaba no vagón do café cunha familia mexicano-estadounidense. Un axente veu vernos e preguntoume si eu era cidadán de Estados Unidos. Contestei que si. Despois, volveu a atención cara á familia, cuxa pel parecía máis escura que a miña. Fíxolles a mesma pregunta e cando eles respondéronlle que si, o axente pediulles que lles mostrasen os pasaportes. Inquietos como impacientes, foron buscar apresuradamente a documentación que tiñan nas súas maletas.

A conversación interrompeuse de súpeto e volvín ao meu banco. Varias filas máis aló víase a unha muller no Leste de Asia. Algúns axentes dirixíronse a el para pedirlle o pasaporte, pero non parecía que a muller puidese entender nada do que lles preguntaban. Limitábase a repetir a palabra “paisano” sen comprender nada.

Ao ver que a situación se prolongaba demasiado, levanteime e expliquei aos axentes que a muller non era capaz de entender as súas preguntas e que vira algunhas paradas máis temperás no tren. A miña intención era tranquilizar a situación, pero no seu lugar o axente máis novo volveuse súbitamente e empezou a desenvainar a súa pistola. Non sei si pensaba saír do todo, xa que o seu compañeiro maior, cos ollos desmesuradamente abertos, colléraa do brazo e levouna rapidamente fóra do tren. A muller miroume fixamente, estupefacta.

Ese foi o meu primeiro contacto cos policías armados na miña vida.

Uns anos despois, con motivo das vacacións de verán, volvín a Estados Unidos. Un día, amigos meus, compañeiros de Europa, viñeron visitarme a un barrio tranquilo das miñas aforas. Para non facer ruído en casa, cara á unha da noite fomos ao patio da escola da miña infancia a beber algo e a charlar. Comemos comida rápida e bebemos un pouco de whisky barato, tranquilamente, para pasalo ben xuntos sen emborracharnos demasiado.

A iso do tres da madrugada soou unha alarma, pero como parecía ser a alarma dun coche veciño, non lle fixemos moito caso ata que vimos que se achegaban as luces da policía. Antes de que puidese escapar, tres policías, cos seus farois e as súas pistolas na man, achegáronse a nós como nunha serie de pécoras. Aínda que estivésemos detrás dun edificio, pronto nos atoparían, así que decidín saír antes que os demais. Polo menos eu era de aquí, a diferenza dos meus amigos. Coas mans no alto, adianteime lentamente entre os berros contraditorios dos policías “Levanta as mans!” e “deixa a botella no solo!”. Tiña diante tres pistolas cargadas e luces brillantes. Deixei a botella no solo e expliqueilles coa maior tranquilidade que puiden que tiña detrás a dúas persoas que agradecerían que non me disparasen, por favor. Estivemos botados no solo durante vinte minutos e coas mans na cabeza, mentres os policías rexistraban a súa base de datos en busca dos nosos nomes.

Tras comprobar que non eramos ladróns, informáronnos de que estar na zona da escola durante a noite era ilegal, máis aínda beber nela. Explicáronnos que podiamos deternos alí si queriamos. Na súa opinión, tivemos “sorte” porque si tivésemos menos de vinte e un anos levaríannos nos seus coches.

***

Eu crecín nese barrio e eses policías parábanme unha ou dúas veces ao mes desde que tiña trece anos, para preguntarme pola miña dirección ou para pedirme identificación. O que máis me gustaba era saír cos meus amigos pola noite, e en EE. UU., es sospeitoso de andar pola rúa pola noite. De feito, foi a segunda vez que me apuntaron coas pistolas os policías do departamento.

Nesta zona apenas hai crimes, pero, con todo, cada coche policial conta cunha escopeta e un fusil de asalto semiautomático. Ademais, cada axente leva unha pistola semiautomática, un taser, un spray irritante e unha borra. Nun municipio de ao redor de 25.000 persoas, media ducia de axentes traballan toda a noite. Rexistráronme, obrigáronme a permanecer sentado contra os cascabeis, coas mans por baixo do traseiro e, en xeral, perseguíronme varias veces. E eu non era máis que un home cis branco de barrio rico.

Por fin, cara ao catro da mañá, os axentes déronnos permiso para irnos. Estaban decepcionados porque non eramos unha cuadrilla de delincuentes que querían roubar os escritorios da escola, pero ao mesmo tempo facíanse o ofendido por non habernos detido. Amodo, volvemos a casa, sabiamos perfectamente que despois de graduarnos o mundo que nos esperaba ía ser así.

***

Así é a vida nun país onde calquera pode levar un arma de fogo. Cando me preguntan por que vivo en Euskal Herria, unha das primeiras respostas é que vivo sen medo a ser tiroteado pola rúa. A maioría da xente pensa que é unha broma. Nin moito menos.

Aquí non temo recibir un disparo porque choquei co que non necesitaba en calquera bar-zulo. Sei que nun control de tráfico a policía non me disparará si afasto o brazo en busca da miña carteira. Sei que non vou ser disparado nun asasinato en masa por un fusil de asalto da man dun conspiracionista de extrema dereita.

O líder do partido ultradereitista Santiago Abascal Vox defendeu na pasada campaña electoral o dereito dos cidadáns do Estado español a ter armas para “protexerse dos ladróns en casa”. Coñezo ben este tipo de razoamentos. Por unha banda, esta idea tería que parecer razoable en si mesma: ser capaz de defenderse a si mesmo. Pero falemos claro. En primeiro lugar, no Estado español, a taxa de asasinato é extremadamente baixa. Ao redor de 300 persoas son asasinadas cada ano, un 30% menos que tres décadas antes, e trátase dunha das taxas máis baixas do mundo. Un 50% menos de persoas que hai trinta anos son vítimas de todo tipo de crimes. Porque se a autodefensa é a principal razón, debería haber menos ganas de ter armas que nunca.

Con todo, niso non se basea o razoamento dun partido de extrema dereita, a Fronte Nacional. Este tipo de argumentos empíricos non convencerían a ningún deles, segundo a experiencia estadounidense. O razoamento de Vox é emocional: debería ter dereito a usar todas as forzas posibles para defenderse a si mesmo e á súa familia. Gustaríame enfrontarme a esta idea antes que entrar nunha estéril discusión sobre os tipos de crimes, pois o que realmente se quere dicir con iso é que, na miña casa, eu son a autoridade todopoderosa e teño dereito a matar a outro home, si sospeito que pode ameazar a miña autoridade.

Si es realista, os teus bens valen menos que unha vida e seguramente non morrerás da man dun ladrón —sorprendentemente, a maioría dos ladróns saben que é mellor entrar nas casas cando están buxán—. Por tanto, só pretenden defender o principio que a propia idea esconde. Noutras palabras, queren protexer o seu ego. Vox non está a favor da autodefensa, senón que está a favor do dereito a morrer para protexer a propia sensación de poder.

Así as cousas, non é de estrañar que a medida que descende a taxa de homicidios no Estado español, o número de feminicidios mantéñase igual. Tampouco é de estrañar que mentres uns homes de dereitas defenden o dereito a matar a outras persoas para protexer o seu propio ego, atopen homes que matan a mulleres, xa que na maioría dos casos sentiron feridos polo seu ego.

Non podemos permitir que sentan poderosos despregando armas pola sociedade a homes que quixesen matar a outros seres humanos. Aínda que en parte este debate non é de gran importancia —porque segundo a lei actual case calquera pode conseguir facilmente unha arma—, o feito de que haxa máis armas inflúe de forma grave e innegable na actuación policial. Cando o policía teme recibir disparos, prefire disparar primeiro e preguntar despois ao revés.

Canto máis armas dispérsense, máis frecuentes serán as armas da policía. Sexa cal for o tipo de situación á que nos referimos, calquera policía podería dicir que nese momento “sentiu que a súa vida estaba en perigo” porque o outro moveu o brazo desta maneira ou doutra maneira. Calquera interacción coa xente consideraríase cuestión de vida ou morte. Controis de tráfico, mensuais ou intensos. Non pasar polo paso de cebravida, morto ou vivo. Si o veciño queixouse do ruído da súa casa ou si a alarma do seu fogar soa de forma involuntaria, pódese crear unha situación de vida ou morte. Polo xeral, matarnos e vivilos.

Ese é o verdadeiro perigo da difusión e normalización das armas, o prexuízo da retórica da “lexítima autodefensa”. Se calquera pode levar unha arma, os policías interiorizan que a xente é un inimigo perigoso e empezan a considerarse soldados. A continuación, prodúcese unha situación comparable á que temos en Estados Unidos, onde a policía mata a máis de mil persoas e fere a miles máis cada ano con armas de fogo. Isto explica por que pode ocorrer que me atope ante tres pistolas no patio da escola da miña infancia, aínda que na contorna non haxa case ningún crime. Como é posible que os policías poidan dicirme seriamente que son feliz de marcharme libre?

Creo sinceramente que hai verdadeiros argumentos a favor do dereito a ter armas. Con todo, o argumento de Santiago Abascal non é un deles. Trátase dun argumento baseado no ego fráxil do home e está claro as consecuencias que tería: feminicidios, suicidios e terrible risco en calquera interacción coa policía. É certo que o debate sobre as armas e a autodeterminación é moito máis profundo, pero, neste caso, gustaríame subliñar unha cousa simple: hoxe, aínda que o clamor de Vox limítase a manter as armas en casa, isto non é máis que o principio. O que din sobre Trump os medios de esquerda estadounidenses tamén se pode aplicar aquí: temos que tomar en serio a estes grupos de extrema dereita, pero non literalmente. Temos que analizar a súa actitude e o seu discurso con atención, pero non creamos que están a sinalar os obxectivos reais que teñen. Ao principio, queren ter armas en casa; pronto, con esas armas, queren patrullar as fronteiras ou levalas á vista desde as nosas rúas. Unha traerá á outra necesariamente.

***

No ano 2002, no mesmo ambiente distópico e tranquilo do barrio das aforas en que vivía, un home roubou un banco cun anaco de papel. O home foi abatido por un axente da Policía, que lle disparou por detrás. Aínda que non aparece na hemeroteca, recordo que na época lin como dous axentes disparáronlle trinta veces. Isto significa que, durante o tiroteo, houbo unha pausa para recárgaa das armas.

En 2014, un estudante de cociña que cometera un crime brutal foi tiroteado e asasinado por un policía despois de que lle roubasen un banco cunha arma falsa. Dixeron que os policías non fixeran máis que protexerse a si mesmos. Non hai testemuñas do asasinato.

Todos estes tiroteos producíronse nunha comunidade na que residen ao redor de 25.000 persoas con diñeiro en metálico e diñeiro branco. Todos eles tiveron como protagonistas aos dous axentes da Policía Municipal de Bilbao. Durante toda a miña adolescencia vivín sumido nun sutil pero constante tumulto de violencia.

Durante eses anos, ninguén que eu coñeza preguntouse si realmente merece a pena quitar a vida a un ladrón por un mil dólares. Hai algo digno de ser tiroteado por un coche xusto enfronte das casas? A verdade é que hai unha soa resposta: o ego dun home orgulloso.

Á fin e ao cabo, se confundimos a autodefensa coa arrogancia, as consecuencias padecerémolas todos.