Florece o dente de león (Taraxacum officinale). A maioría floreceron cara a marzo, e algúns poucos florecen aínda máis. E aquí e alá atoparás a súa atractiva flor amarela durante case todo o ano. A súa flor aberta é un sinal de bo tempo. Estendeuse de día e volveuse a pechar en plena noite. Para aprender o calendario do tempo, insignia fenología ou comportamento das plantas. O devandito di así: cando o dente de león abriu as flores a zanahoria (Daucus carota subsp. sativus) e remolacha vermella (Beta vulgaris subsp. conditiva) sementa.

Dise que tamén se chama galán. Segundo explica Lakoizketa, provén das palabras “gari” e “kide”; significa que é contemporáneo do trigo, xa que ambos crecen na mesma época, a comezos da primavera.

Tamén lle dá nome a súa espectacular flor amarela, ese garavanzo e mapoula. Este último recóllese no dicionario de Sarasketa do século XVI. Pierre Lhand deunos outro tres nomees: corno de cabra, herba de bruxa e macho.

O froito é unha bocha de sementes con forma de paraugas, di Guillermo Larrañaga no seu libro Landare jakintza. A todos resultaranos máis coñecido este froito que a flor e a folla. Axudamos varias veces á propagación desta planta, soprando nesta branco bocha e afastando as sementes que teñen paraugas. Guillermo descríbeo así: “Si agora fixéseo, axitaría o pillo de froitas e cada gran de froita arroxaría a ese paraugas. Paracaidistas ou o fan”. Pola noite, di que estas sementes recollen o “paraugas”. Telesforo Aranzadi recolleu que a esta bocha de froitos redondos chámaselle txuntxumela.

Tamén recibiu o nome de Aitañi-lili en 1900 por Jean Baptiste Althabe e di: “Porque din frütü bürü xuri”. Gerardo López de Guereñu afirmou que en Álava se di “avó” á crianza, é pola cabeza azulada?

Javier Irigarai recibiu en Navarra o nome de “pixakamas”. Este é o nome habitual nos idiomas da contorna: en francés “pissenlit”, en catalán “pixa-llits” e “pixacà”, en castelán “meacamas”, en italiano “piscialletto”, en galego e en portugués “mexacán”... É unha coñecida herba medicinal para ouriñar, é dicir , herba de ouriños. Tamén se usa para curar outros moitos males, de aí o seu nome científico, officinale.

O dente de león tamén se serve para comer e beber de forma sa. Follas para puntear a ensalada amarga. Flores e raíces non abertas mantidas en ensaladas ou vinagre, mesmo cocidas. Rico en vitaminas e minerais.

Para beber, trágase a raíz gorda e faise o substituto do café asado. Antes era costume mesturar o “enganche” ao café. E en Bélxica elaboran unha famosa cervexa curtida coa súa flor, chamada “Pissenlit”. Esta cervexa producirá máis meandros que os demais, por suposto... A quen se lle ocorre elaborar unha sidra chamada “Sorgin-belar”...