Unha planificación integral

As cidades actuais necesitan procesos de transformación profundos en todos os ámbitos. Os retos que teñen as sociedades e as cidades son enormes e para abordalos é imprescindible realizar exercicios integrais de diagnóstico e planificación e, posteriormente, tomar decisións compartidas que sexan sostibles no tempo. E, desde logo, a decisión e a aprobación de políticas públicas para a rexeneración e transformación das cidades require da participación activa dos veciños e veciñas permanentemente, como si non?

Pero, por onde empezar un exercicio tan complexo? E é que, aínda que é difícil, como a planificación desas transformacións require tempo, recursos e consensos, tamén o é facelo canto antes, responder con rapidez, cada vez máis e máis. Como combinar os ritmos e a letra?

E como facer todo iso? Como pasar de ser un buraco de consumo a ser un produtor de enerxía ou de parte dos alimentos? Como conciliar o concepto/ámbito urbano cunhas condicións de vida xustas e saudables? Como implantar as áreas e servizos públicos no centro da transformación? E como facer protagonista aos veciños?

Unha das claves é a escala, é dicir, por onde actuar, é dicir, o punto de vida, o barrio. Así, dentro dos retos do cambio climático e da transición enerxética, é necesario abordar novos paradigmas de mobilidade para, entre outras cousas, levar a cabo un día a día baseado na proximidade. A planificación da transformación socio-económica das cidades debe ser integral polos seus evidentes efectos sociais sobre o día a día.

Hai que ter en conta que as institucións (Unión Europea, Estados e países do País Vasco) aprobaron unha serie de plans e estratexias que o dereito lles obriga a cumprir. Entre outras cousas, a Lei Europea de Recuperación da Natureza esixe a restauración e recuperación do 20% das zonas terrestres e mariñas de Europa para 2030.

Tamén en zonas urbanas. Tanto as leis estatais como as forais para facer fronte ao cambio climático están repletas de compromisos para a rexeneración das cidades. No século XXI, as medidas de adaptación e mitigación que se deben levar a cabo fronte ao cambio climático natural obrígannos a superar e cambiar as fórmulas “nature friendly” do pasado. Non basta con accións de concienciación amables, hai que pór en marcha medidas efectivas. Outros non son máis que o “greenwashing” barato, e mesmo poden ir en contra do espírito do dereito climático actual.

Un comezo, un barrio

Tanto o mundo como as cidades de Euskal Herria teñen entre mans estes retos, e non son fráxiles. Ademais, en moitos aspectos da transformación estamos tarde, pillounos sen facer tarefas de previsión e domésticas (a transición enerxética é evidente). Pero, como levalo a cabo a través dunha estratexia sostible, longa e eficaz? Como se orienta en zonas e proxectos de media e baixa escala? A nivel de barrio, isto significa, como transformar o propio barrio.

Quizá poidamos pór o foco na propia estrutura (deas) de barrio que condiciona as nosas vidas, xa que pode ser un exemplo claro, polo menos para nós. Estamos nos primeiros pasos a dar para resolver o nó dos principais tráficos e infraestruturas que condiciona totalmente o día a día do barrio de Sanduzelai (noso) en Pamplona (ademais de sólido). Como transformar un condicionante de vida dos veciños, unha infraestrutura que divide o barrio en catro, mellorando a calidade de vida, afectando á saúde e evitando a exclusión urbanística? En definitiva, como dignificar a calidade de vida dun barrio? Para abordar os retos que teñen as cidades, podemos tomar como punto de partida, entre outros moitos, os que ten Pamplona.

Coñécense os problemas que tivo historicamente a rotonda (45.000 vehículos ao día). Tamén é evidente que as solucións urbanísticas de hai unhas décadas non teñen cabida na actualidade e fan falta fórmulas novas e integrais (baseándonos na veciñanza). Por suposto, a dinámica e as mobilizacións dos veciños e veciñas tamén foron necesarias, unha vez máis, para identificar o tamaño do problema e pedir medidas (sen dúbida a innovación social), como tamén a partir de agora.

Neste sentido, sería importante subliñar dúas ideas. Por unha banda, os investimentos urbanísticos son imprescindibles para transformar os barrios e reinventarlos á medida da cidadanía. En moitas ocasións, os investimentos urbanísticos son a clave das políticas sociais e medioambientais. Por outra banda, os investimentos urbanísticos non alcanzarán os seus obxectivos se non se realizan outras políticas sociais, medioambientais e intervencións que inciden na mobilidade.

Seguindo coa rotonda de San Jorge, a intervención urbanística é imprescindible para transformar o espazo urbano e situar aos veciños sobre os vehículos na xerarquía urbana. Porque a vida e o barrio teñen que estar por diante do CO2. Pero para que a transformación urbanística funcione realmente teremos que reducir o número de vehículos que pasan polo barrio. E, paralelamente, pór en marcha unha serie de medidas para a realización da vida (compras, lecer, etc.) no barrio. Se non, estamos a esconder o lixo baixo a alfombra.

Unha elaboración

Hai uns meses, tras anos de ruptura do círculo vicioso, chegou ao barrio o compromiso e a proposta de traballo do Concello de Pamplona. Desde entón, déronse pasos até chegar ao escenario que hoxe temos: tres propostas para a transformación do barrio están sobre a mesa a través dun proceso participativo para realizar un traballo específico (quen ía dicirnos que estariamos aquí hai poucos meses? ).

O que nos vén pode ser tan ilusionante como intenso, pero… o momento requíreo, porque é o momento. Convídannos aos seguintes pasos: elaboración, adaptación, mellora e decisión das propostas de rehabilitación da contorna da rotonda até chegar ao último proxecto de proposta. Só cun proxecto factible que cambiará inevitablemente o barrio e as nosas condicións de vida!

Nos próximos días e semanas teremos a oportunidade de coñecer, debater e traballar en profundidade as propostas “Verde-ANDO”, “Tres en raia” e “Máis barrio menos barreiras”. En definitiva, correspóndenos levar ao grupo a opción persoal e elaborar propostas que poden ser de moitos, tanto nun proceso de aprendizaxe, colaboración como pedagóxico intenso.

Unha folla de ruta

En definitiva, o punto de partida de todo este proceso é definir unha planificación completa, unha folla de ruta ordenada para os próximos anos (sen deixar de dar pasos). Para iso, é imprescindible contar con columnas sólidas, cos traballos anteriores realizados, un deles é o paso curto pero robusto: Compromiso do Concello (e do Goberno de Navarra) para desenvolver canto antes a planificación aprobada para a tramitación dos orzamentos.

Mentres tanto, aos veciños e veciñas correspóndenos definir un plan que leve a transformación do barrio. As cousas están así, pero non van ser así. Os seguintes pasos no proceso participativo son realizar os talleres de debate e a exposición que organizamos en cada cuadrante.

Porque vai ser unha gran transformación. Pero si é por San Jorge!

Aritz Romeo Ruiz e Joseba K. Arbaiza Álvarez, veciños de San Jorge