As luces apáganse e a película está a piques de comezar: como todos os anos, as persoas que traballan a uns 100 metros da redacción de Pikara Magazine viñeron á oficina a colocar o seu cartel no cristal. As luces apáganse e a película está a piques de empezar. A Queertopia que se coce no noso barrio, no barrio bilbaíno de San Francisco, a uns 100 metros da nosa redacción, xa vén Zinegoak!

Un par de semanas antes do comezo do festival reunímonos no seu despacho con Alaitz Arenzana, directora de Zinegoak, e Julen Nafarrate, responsable de comunicación, rodeados de carteis de edicións dos últimos anos: “Eu empecei a traballar no ano do cartel de Muxea [unha identidade non binaria das zapotecas culturais], pasaron xa oito anos”, “Eu lembro moito o cartel de Ane Pikarazaren, paréceme especialmente belo”. A partir destas imaxes empezamos a repasar a traxectoria do proxecto que naceu fai 21 anos, entre infusións e pasteis.

Queertopia é o título do festival Zinegoak deste ano. As queertopías demostran que é posible establecer espazos de relación entre diferentes realidades, a diversidade, a creación e a multiplicidad de persoas creamos queertopías propias, espazos que podemos sentir e vivir como somos realmente: físicos, ligados a un lugar (a cidade ou o pobo), ou a persoas (a familia ou os amigos). Zinegoak reivindica este ano o dereito e a capacidade de levar a cabo a súa propia queertopía como entende: “As queertopías non son un lugar ideal, porque hai unha loita constante, pero son espazos de existencia e de habitación. Son difíciles de construír, sabemos, estamos a facer probas de ensaio, estamos a crear, pondo encima da mesa que pode haber problemas para atopar formas de afrontalos”, explica a directora. Como dicía Aner Euzkitz esta semana en Berria: “Si, os estilos de vida, as relacións, os corpos, as accións que saen da heterosexualidad monógama serán inseguros e sempre van fracasar, si non dun noutro. Iso si, fracaso, pero sempre de forma diferente. Que lle imos a facer! Polo menos sacaremos anécdotas divertidas. A heterosexualidad sempre é aburrida da mesma maneira”.

O cine é unha queertopía ou non? Arenzana pregunta ao aire e Nafarrate toma a palabra con toda seguridade: “Pois beita, para min non é unha queertopía perfecta e non será porque a perfección é aburrida e non existe. Pero para min Zinegoak é queertopía. Veño aquí e no meu día a día atópome con realidades, vivencias, formas de vida, que non ouzo, vexo ou vivo. Por iso estamos aquí, polo menos eu”.

A Dom Campstron, autor do libro Bekatorosas (Elkar, 2021) e membro do cabaret Altxa Lili, tocoulle expresar estas queertopias a través de liñas e cores, autor do cartel deste ano: “No cabaret Altxa Lili tamén crearon queertopía, a rede, que foi refuxio, como influír nos seus arredores”, explica o director bilbaíno. “Ademais, Bekatorosa entrevistou no seu traballo a persoas heterodisidentes da Baixa Navarra e un dos temas extraídos foi o sexilio, é dicir, que a xente senta obrigada a abandonar o pobo e a desprazarse a outros lugares máis amplos para poder vivir libremente o seu xénero ou orientación sexual ás cidades. Nós este ano creamos por primeira vez un novo ciclo que se chamará Sexilio. Creo que o traballo de Dom vai polo mesmo camiño que o noso e por iso decidimos proporllo”, engadiu o responsable de comunicación. O ilustrador explícanos a través de Instagram que quixo representar no cartel a unhas persoas queer, tirando dunhas ideas creadas no cabaret Alza Lili: “Pensei como seres complexos, sobrando en definir os que aparecen e os que non aparecen, deseguido non podes darlle unha etiqueta sobre eles. A miña idea era que se está caendo a noite e que na liña de cine a guirnela metésese ao cine. Estas dúas persoas son as miñas predecesoras e son moi bonitas. Míranme por encima do ombreiro. Para eles hai algo bastante sexy: falar con eles, enredarse, coñecerse, facerse amigos...”

Este ano o cineasta arxentino Clarisa Navas será homenaxeado en Zinegoak. Non é a primeira vez que este director participa no festival, xa que en 2017 Navas presentou aquí a súa primeira longametraxe, Hoxe partido ao tres. Por unha banda, o feito de que a ultradereita estea ao mando en Arxentina quere profundar con Navas na influencia que está a ter na loita LGTBIQA+. E doutra banda, os gobernos de Javier Milei céntranse no dano causado á industria cinematográfica. Porque, a pesar da incerteza sobre o que vai suceder por mor da Lei Bases, aprobada polo Senado arxentino o 12 de xuño, e de que non se sabe con certeza o seu impacto no mundo do cine, o novo goberno xa tomou algunhas medidas: 231 persoas foron despedidas do Instituto Nacional de Cine e Artes Audiovisuais de Arxentina (INCAA) e conxeláronse as axudas ao sector que xera 700 mil empregos indirectos.

Navas, a partir da pel, a terra, a emoción e os sentimentos, traballa nun cine situado nun lugar concreto, na Provincia de orixe: “Ademais, pareceunos interesante a súa forma de crealo. Yaguá Pirú forma parte do colectivo Cine e sacan adiante as películas en grupo. Á hora de facer cine pon en marcha estas queertopías, aínda que el noméaas doutra maneira. A forma de facer cine é, en xeral, moi xerárquica, moi masculina. Navas está preocupada e trabállao. De momento temos moitos anos de débeda, entón as mulleres ou as persoas non binarias son as que reciben o premio honorífico. Cando aínda vemos películas de ficción, a maioría son homes, temos que dar oportunidades para que as mulleres teñan sitio para facer películas de ficción desde outras partes. Os principais premios están a gañar mulleres na actualidade e aínda a maioría dos traballos realízanos os homes”, sinalou Arenzana, mentres repasamos os homenajeos de anos anteriores: o chileno Pepa San Martín, a arxentina Valentina Carri e os mexicana Anxos Cruz, entre outros.

Como dixemos, Zinegoa é un proxecto arraigado en Bilbao e tamén se chama fóra de aquí: Cada ano reciben máis de 900 películas. Como este ano recibiron numerosos traballos sobre as formas de vida cisheterodisidentes, decidiron organizar un ciclo chamado Queertopías, seguido do seu título. As obras que lles están chegando nos últimos anos, en xeral, contan historias que van máis aló do recoñecemento persoal e pon de manifesto o contexto político e social que hai detrás. Desde Zinegoak téntase pór encima da mesa e traballar nos temas que tocan, conmoven e moven á xente: “Non digo que nas nosas vidas non haxa dramas relacionados co recoñecemento persoal, pero ademais dos dramas que recibiamos hai oito anos, aparecen diferentes formas de dar a volta ao drama, oportunidades, proxectos para facer realidade os nosos proxectos de vida. Hai oito anos isto apenas aparecía no festival”, explicou Nafarrate. Agora, con todo, cos cómplices aparecen máis a miúdo alternativas, facendo posible realidades diferentes da maneira que cada un poida (cos seus amigos, cos seus compañeiros...), facendo cada un o seu propio camiño, pero facendo o camiño. Ilusión. Queertopías. O director bilbaíno engadiu que estes cambios nos temas tamén se reflicten nos traballos. Porque estamos a construír formas de relación que salguen fose das ríxidas regras de Heteronorma: “Tamén aparecen as dificultades que isto supón, pero dicindo que se poden facer realidade, non só na dificultade, nos obstáculos ou na imposibilidade de levalo adiante”.

Pero quixeron deixar claro que, do mesmo xeito que as persoas LGTBIQA+ non teñen os mesmos dereitos en todas partes, nas películas tamén a posición xoga un papel fundamental nas formas de reflectir estas posibilidades: “Hai unha película que conta a realidade de Nixeria e aí si que se verá a frustración de non poder levar a cabo esa relación pola situación na que se atopa”. É dicir, que as queertopías non son espazos ideais fose da realidade e que os nosos privilexios e opresiones dentro do sistema van influír na nosa liberdade de execución.

Tamén falamos da asimilación do colectivo LGTBIQA+, da asunción institucional do arco iris e de Pridea. Pinkwashing. Despois de compartir anécdotas e vivencias chegamos á conclusión de que a reivindicación LGTBIQA+ é entendida coma se só fosen as reivindicacións destas persoas disidentes por unha banda importante da sociedade, é dicir, que non é cousa de cisheteros, que non as interpela. “Acéptannos e a moitos lles gusta, coma se désenlles un punto, pero logo non cambian as súas dinámicas de cishetero”, de Arenzana. “Aí está o desexo do sistema de integrarnos, pero non de desconstruir nada. Por iso é importante que todos coincidamos, interseccionalidad, que todos sintamos interpelados cando hai un ataque racista, que cando hai un ataque vasco-afobo non sintamos atacados sós os vascos e que cando hai ataques LGTBIQA+fóbicos non sintamos agredidos só. Crear unha relación entre nós é moi importante, todos estamos a facer fronte teoricamente a un sistema ciisheteropatriarcal racista, cada un desde o seu ámbito, pero todos na mesma dirección”, engadiu Nafarrate.

E que nos ofrece a ficción, neste caso o cine, para crear todo o que falamos? Para que serve? Falaron por unanimidade da importancia dos referentes, de velos reflectidos, de ver outras realidades e de cuestionar as propias, de dialogar co que vemos a nosa realidade e, quizais, atopar respostas. Ou crear máis preguntas. Un espazo onde sacar da imaxinación os nosos desexos e soños e darlle forma, abrindo camiños para que poidan estar tamén na imaxinación doutras persoas. Porque a imaxinación é a semente de raquear a rixidez que a realidade nos mostra a miúdo, e a ficción é unha vía para facer realidade os soños: “A min polo menos cada ano axúdame a abrir máis a mirada aínda, e o que non imaxinaba outras opcións, vendo películas e falando cos invitados enriquécese o meu abanico de posibilidades”.

Con estas últimas palabras de Julen baixei a rúa do 2 de maio, do bar Nervión á rúa Bailén, á altura de Abando, ao meu pobo. Hai uns meses, veume á memoria a excursión conxunta á fábrica Borderline de Hendaia, un sábado chuvioso, para ver a cabaret Altxa Lili. A ilusión que transmitían os aplausos, berros e txistus dos espectadores, o abrazo, o recuncho. Tamén lembrei un momento da presentación de Zinegoak do ano pasado: Coa saída de Kiki House of Anunnaki, a alegría colectiva, a ilusión, o abrazo, o recuncho que saíu do Teatro Arriaga. Queertopía.

Agora, en casa, collín o folleto da programación de Zinegoak e empecei a facer o plan: Lesvia, As mil e unha, Transfariana, Todo está inventado, Erreka Mari, Popperra Afterra Utopia, Bizi, Pracer… As luces apáganse e a película está a piques de empezar… Xa vén Zinegoak!